Krishna Holding Mount Govardhan ca. 1790 Color on paper H: 25.3 W: 17.1 cm Attributed to Mola Ram (1760-1833) (Photo credit: Wikipedia)
संघीयता का बारेमा काँग्रेस एमाले का बाहुन सँग गफ गर्नु भनेको क ख ग घ नआउने बच्चा लाई क ख ग घ पढ़ाए जस्तो। तर लोकतंत्र को सवाल मा कमल थापा लाई convince गरिएको हो कि परास्त गरिएको हो? कमल थापा को २००४ अथवा १९९४ अथवा १९८४ को सोंच केही बदलेको छैन।
हामी संघीयता विरोधी हरु सँग लामो लामो तर्क वितर्क गरेर समय खेर फाल्दैछौं। शक्ति को कुरा गरौं।
उपेन्द्र यादव र अशोक राई एक ठाउँ मा आउनु शक्ति हो। चार मधेसी दल ले एक मोर्चा बनाउनु शक्ति हो। पद्म रत्न तुलाधर को नेतृत्व मा जनजाति आदिवासी गोलबंद हुनु शक्ति हो। उपेन्द्र र वैद्य को सहकार्य शक्ति हो।
अमरेश को नेतृत्व मा काँग्रेस फुट्नु पर्ने भो। अनंत को नेतृत्व मा माओवादी फुट्नु पर्ने भो। एमाले का जनजाति फुट्नु पर्ने भो। ढुलमुळे पारा ले हुँदैन।
प्रचंड र बाबुराम जन्म ले मात्र बाहुन होइनन्, व्यवहारले पनि बाहुनवादी देखिँदैछन्। यो प्रत्येक चार वर्ष मा आउने प्रतिनिधि सभा होइन। एक चोटि गए पछि फेरि कहिले न आउने संविधान सभा हो। अंतरिम संविधान, पहिलो संविधान सभा का सहमति, दोस्रो संविधान सभा का सहमति नमानने कुनै कानुनी धरातल नभएका मानिस हरु सँग डराउनु पर्ने कारन छैन।
एउटा संघीय मोर्चा (Federal Front) को निर्माण गर्नु पर्ने भो। भारत मा छ, NDA छ। एउटा मोर्चा नै हो। अर्को Third Front थियो। UPA ----- त्यस्तै एउटा मोर्चा बनाउनु पर्ने भो।
संघीय संविधान भनेको घर होइन, घर को नक्शा मात्र हो। संघीय संविधान आए पछि पनि संघीयता नामको घर निर्माण गर्न बाँकी नै हुन्छ। घर को नक्शा मैं यस्तो सारहो खुट्टा घिसारिरहेका काँग्रेस-एमाले-प्रचंड-बाबुराम सँग के आशा गर्न सकिन्छ? संघीय संविधान आए पछि जब १० वर्ष लगाएर संघीयता नामको घर निर्माण गर्ने बेला आउँछ त्यति बेला यिनी हरुको हातमा सत्ता छ भने त्यहाँ बेइमानी हुन्छ कि भाँडभैलो हुन्छ कि के हुन्छ? त्यसैले काँग्रेस-एमाले-प्रचंड-बाबुराम लाई सदा सदा का लागि सत्ता बाट पर पुर्याउने किसिमले संघीयता पक्षधर शक्ति हरु गोलबंद हुनु जरुरी छ।
त्यो भनेको एउटा संघीय मोर्चा (Federal Front) को निर्माण नै हो। काँग्रेस-एमाले-प्रचंड-बाबुराम convince गर्नु पर्ने होइन परास्त गर्नु पर्ने शक्ति। सीमांकन त हामी क्रांति का माध्यम ले नै गरिदिन सक्छौं।
कांग्रेस राजासित पूरै लड्न पनि सक्दैनथ्यो र सम्झौता गर्न पनि सक्दैनथ्यो । त्यही संघर्षकै दौरान ०१५ सालको निर्वाचनमा कांग्रेसले दुईतिहाइ बहुमत ल्यायो । तर, राजा महेन्द्र र बिपी कोइरालाबीचको व्यक्तित्वको द्वन्द्वले ०१७ सालको काण्ड घट्यो । कतिपय घरेलु र कतिपय बाह्य कारणको प्रभावमा महेन्द्रले शक्ति सन्तुलनलाई आफ्नो पक्षमा पारे । ०१७ सालमा कांग्रेस सरकारलाई अपदस्थ गरेर सत्ता कब्जा गर्नुअघिसम्म राजासित जेनतेन मिल्दै आएको कांग्ेरस ०१७ सालको घटनापछि राजाविरुद्ध लड्ने बिन्दुमा पुग्यो । त्यसको परिणामस्वरूप उसले सशस्त्र संघर्षको बाटोसमेत अँगाल्यो । राजाको गाडीमा बम प्रहार गर्नेसम्मका काम उसले गर्यो । भारत प्रवासमा पुगेका बिपी कोइरालालगायतका कांग्रेस नेता वर्षौंपछि भारतको साथ र सहयोग नपाएपछि जे गर्ने हो, स्वदेशभित्रैबाट गर्नुपर्छ भनेर राष्ट्रिय मेलमिलापको नीति लिई स्वदेश फर्किए । ............ ०४६ सालको आन्दोलनअघि कांग्रेस एकल संघर्ष, एकल सोचाइ र एकल निर्णयमा हिँडिरहेको थियो । तर, ०४६ को संघर्षदेखि उसमा परिवर्तनका लागि वामपन्थी दलसित पनि मिल्नुको विकल्प छैन भन्ने सोच पलाएको देखिन्छ । ....... अन्य कम्युनिस्ट घटकसित मात्र होइन, स्वयं माओवादीसित समेत मिल्न तयार देखियो । ....... आज पनि कांग्ेरस नेता म यति वर्ष वा उति वर्ष जेल बसेको, यति वर्ष निर्वासनमा बसेको भन्नुलाई गौरवको विषय बनाइरहेका देखिन्छन् । सत्याग्रह, अनशन, आन्दोलन, सशस्त्र संघर्ष, जेल, नेललाई कांग्रेसका नेता–कार्यकर्ताले जतिखेर पनि सहज रूपमा स्विकारे । .........
बिपी कोइराला ठूला विचारक थिएनन् ।
...... उनी आधारभूत रूपमा राम्रा साहित्यकार हुन् । तत्कालीन परिवेशमा राम्रो प्रतिभा भएका व्यक्ति पनि हुन् । त्यही प्रतिभाको बलमा माथिल्लो तहमा पुगेका हुन् । संसारभर एकपटक समाजवादको हावा आयो । त्यतिखेर पुँजीवाद वा प्रजातन्त्र मात्र भनेर हुने अवस्था थिएन । त्यसैले उनले प्रजातान्त्रिक समाजवाद भनेर फरक नीति ल्याए । त्यसको उनले जेजस्तो व्याख्या गरे र आफू प्रधानमन्त्री हुँदा जेजस्ता काम गरे त्यसलाई सकारात्मक नै मान्नुपर्ने हुन्छ । उनले परिवर्तन वा समाज सुधारका पक्षमा केही राम्रा काम पनि गरे । उनले अन्धविश्वास र कुरीति हटाउन पनि केही कदम चालेकै हुन् । भलै, पछि त्यही अन्धविश्वास र कुरीति हटाउने आफ्नै प्रयासको जालोमा स्वयं बिपी र कांग्रेस जेलिए । ............
पछिपछि कांग्रेसमा ठुलाठालुकै प्रवेश भयो । राजाका मान्छे र जमिनदार पनि कांग्रेसमा आए । तिनले जो वास्तविक कांग्रेस हो, उसलाई पछाडि पारेर पार्टीभित्र फेरि पुरानै सामन्तवादी संस्कारलाई मलजल गरेर हुर्काइदिए ।
............ नेपाली कांग्रेस प्रजातन्त्र प्राप्तिको मोर्चामा जति अगाडि देखियो, देश निर्माणको दिशामा भने उसले कुनै योगदान दिन सकेन । पटक–पटक सत्तामा पुगे पनि उसले देश निर्माणलाई आफ्नो प्राथमिकतामा कहिल्यै राखेन । सत्तामा पुगेपछि सत्तासुखमै रमाउँदैमा उसलाई ठिक्क हुन्छ । देशको चिन्ता उसमा पटक्कै देखिन्न । राजनीति केका लागि भन्ने प्रश्न कहिल्यै कांग्रेसको प्राथमिकतामा पर्दै परेन । उसले प्रजातन्त्रका नाममा राजनीति गरे पनि अन्तत: त्यो सत्तामा पुगेर टुंगियो ।
कांग्रेसले देश निर्माण, जनताको समृद्धि र समाज परिवर्तनको दिशामा कुनै कार्यक्रम ल्याउनै सकेन वा चाहेन ।
............. कांग्रेस पटक–पटक सत्तामा पुग्यो । तर, सत्तामा पुगेपछि देश र जनता उसको प्राथमिकतामा कहिल्यै परेनन् । उसमा रोजगारी वृद्धि, औद्योगिक विकास, शिक्षा, स्वास्थ्य, कृषि र जनजीविकाका सवालमा कुनै भिजन नै छैन । सत्तामा पुग्दा उसले कहिल्यै यी विषयलाई गम्भीरतापूर्वक लिँदै लिएन । त्यसैले कांग्रेसले राजनीति भनेकै सत्ता हो भन्ने मात्र बुझ्यो । ......... ऊ हिजोदेखि आजसम्म विगतकै धङधङीमा रमाइरहेको छ । ......
भिजनविहीन पार्टी
...... कांग्रेस भएपछि वा कांग्रेसले भनेपछि त्यो सकियो, त्यसमाथि कसैले प्रश्न उठाउनै सक्दैन भन्ने गलत चिन्तन कांग्रेसभित्र हाबी छ । ....... उसमा त म भइसकेपछि सबै कुरा हुन्छ भन्ने मानसिकता हाबी छ । पटक–पटक सत्ताको नेतृत्व गरेको कांग्रेसमा राज्यका संरचनालाई स्वच्छ बनाउनुपर्छ भन्ने चेत कहिल्यै पलाएको देखिएन । .......... काम गर्नुभन्दा पनि राज्यको माथिल्लो निकाय कब्जा गर्ने र गफ गरेर खाने डफ्फालाई पाल्ने प्रवृत्तिलाई कांग्रेसले मलजल गरिरहेको छ । ........ तर, कांग्रेसभित्र एककिसिमका वर्ग, समुदाय र व्यक्तिले मात्र अवसर पाइरहेका छन् । कांग्रेस सीमित मान्छे वा परिवारको सेरोफेरोमा चलेको पार्टी हो ।
स्थापनाकालदेखि कांग्रेस परिवारको साँघुरो घेराबाट बाहिर आउन सकेको देखिन्न ।
बीचमा एकपटक कृष्णप्रसाद भट्टराईले नेतृत्व गरेको देखिए पनि त्यतिखेर उनको कमान्डमा पार्टी थियो कि थिएन भन्न सकिन्न । ....... कांग्ेरसभित्र जसले जे गरे पनि हुन्छ । त्यहाँ न अनुशासनको पालना हुन्छ, न त्यहाँ कुनै नीति, नियम र पद्धतिकै पालना गरिन्छ । ....... बाह्रबुँदे सहमतिपछिको माओवादीसितको निकटतासँगै उसका दुर्गुणजति कांग्रेस र एमालले सिके । त्यस्तै कांग्रेसका दुर्गुणजति एमाले र माओवादीले सिकिरहेका छन् । ........ कांग्रेसमा आफू मात्र सर्वेसर्वा हुँ भन्ने प्रवृत्तिले जरा गाडेको छ । कांग्रेसले बोलेपछि बोल्यो बोल्यो भन्ने सोच उसमा हाबी छ ।
चिनियाँहरुसँग .. न जान आउन सजिलो छ नत तिनको मिडिया स्वतन्त्र छ । न तिनले आफ्ना कुरा खुलाउँछन् । १ घण्टा उनीहरुसँग कुरा गर्नुभयो भने ५५ मिनेट तपाईंको कुरा सुन्छन् र ५ मिनेट उनीहरु बोल्छन् र उनीहरु बोलेकामा पनि ‘तपाईंंप्रति मेरो सद्भाव छ’ भन्ने बाहेक केही बुझिँदैन । त्यसैले चिनियाँ नीतिबारे अनुमान गर्न गाह्रो छ । ...... संसारको सबभन्दा ठूलो अर्थतन्त्र भएपछि चीनको प्रभाव नेपालमा मात्र होइन, दुनियाँभर बढेको छ । चाहे त्यो अफ्रिकामा होस्, ल्याटिन अमेरिकामा होस्, पूर्वोत्तर एसियामा होस् । भारतमै चीनको प्रभाव बढेको छ भने नेपालमा बढ्यो भनेर केको गनगन गर्नु ! उससँग युद्ध लडेको देश (जापान)मा त चीनको प्रभाव बढेको छ । रुसमा चीनको प्रभाव बढेको छ । अमेरिकामा उसको प्रभाव बढेको छ । त्यसैले चीनको प्रभाव बढ्नु स्वाभाविक हो ।.......... नेपालमा चीनको प्रभाव बढ्नुको कारण के हो भने यहाँका सम्भ्रान्तमा सधैं भारतलाई चीनको भूत देखाएर अलिकति झर्छ कि भन्ने ठग्ने बानी निरन्तर चलिआएको छ । त्यसैले नेपालमा चीनको प्रभाव बढेको होस् नहोस्, तर ‘प्रभाव बढेको छ है’ भनेर दिल्लीलाई तर्साउने अलिकति बानी पनि छ । ...... पश्चिमाहरुले पनि ‘नेपालमा चीन प्रभाव बढ्यो’ भनेर होहल्ला मच्चाउन सहयोग गरेका छन् । ....... खासमा चीनको यति धेरै प्रभाव पनि थिएन कि घटोस् । र, यति कम पनि थिएन कि उसलाई बढाउने चिन्ता भइराखोस् । एउटा सामान्य निरन्तरता छ । ......
एसियाभरिको पानीको स्रोत तिब्बतमा छ
, जसमा उसले प्रभुत्व जमाएको छ । ब्रह्मपुत्र तिब्बतबाट आउने, सिन्धु नदी तिब्बतबाट आउने, गंगा नदीको आधाभन्दा बढी पानी तिब्बतबाट आउने, बर्माको एरावदीको पानी तिब्बतबाट आउने । कम्बोडिया र भियतनामतिर बग्ने मेकङ नदीको पानी तिब्बतबाट आउने, चीनको अधिकांश मुख्य भूभागमा बग्ने नदीको पानी तिब्बतबाट आउने । ऊ के चाहन्छ भने त्यो क्षेत्रमा उसको नियन्त्रण निष्कटक रहोस् । त्यसका लागि हान जातिका चिनियाँहरुलाई तिब्बतमा बसाउने ठूलो अभियानै चलाएको छ । तिब्बतसम्म रेल पुर्याइएको छ । र, त्यो गर्नलाई नेपालको सहयोग नै नभए पनि नेपालको चुप्पी उसका लागि महत्वपूर्ण छ । ......... तिब्बतमा चीनको चलखेललाई भारतले स्वीकार गरेकै छ । हिमालयभन्दा तल भुटानमा, सिक्किममा, नेपालमा भारतको वर्चस्वलाई चीनले सन् १९६० को दशकमै स्वीकार गरेको थियो । त्यसैले नेपालमा भारतबाट चीनलाई कुनै चुनौती छैन । नेपाल र भारतका धर्म एउटै छ, संस्कृति एउटै छ, भाषा मिल्दाजुल्दा छन् । मान्छै उस्तै छन् । भनेपछि ‘एकै भयो त के भयो र ! राम्रै हो नि’ भन्ने किसिमको बुझाइ छ । ....... तर नेपालमा पश्चिमाहरुको बढ्दो प्रभावबाट चीन चिन्तित छ । नेपालको सामरिक महत्व के हो भने आफ्नै घरपछाडि चीन पश्चिमाहरुलाई सकभर देख्न चाहँदैन । ........
चीनलाई संघीयताले मद्दत गर्दैन । त्यसैले चीनले यस्तो उस्तो संघीयताभन्दा पनि सकभर संघीयता नै नहोस् भन्ने नै चाहन्छ ।
....... सकभर केन्द्रीय व्यवस्था भयो भने केन्द्रमा एक किसिमका उच्च सम्भ्रान्तहरु छानिएर जान्छन्, तिनले कूटनीतिको उही भाषा बोल्छन्, अर्थराजनीतिको एउटै भाषा बोल्छन्, पर्यावरणको उही भाषा बोल्छन्, अनि उनीहरुलाई सम्झाउन र कुरा गर्न सजिलो हुन्छ । ...... एउटा कुरा पक्का हो कि सीके राउत अत्यन्तै महत्वाकांक्षी छन् । महत्वाकांक्षी व्यक्तिका लागि सार्वजनिक महत्वभन्दा व्यक्तिगत महत्वाकांक्षाको महत्व ठूलो हुन्छ । जस्तो कि पुष्पकमल दाहालका लागि भइदियो । ....... तर संघीयतामा अलिकति प्रियतावादी कुरा आउँछ, सबैलाई कसरी भाग लगाउने भन्ने कुरा आउँछ । त्यसैले नियन्त्रित समाजले संघीयता रुचाउँदैन । अर्को, संघीयताको अनुभव पनि छैन चीनसँग । त्यसैले संघीयता नामक जन्तु नभइदिए हुन्थ्यो जस्तो लाग्छ उसलाई । योबाहेक नेपालको संविधान निर्माणमा अरु कुनै रुचि छ जस्तो लाग्दैन मलाई । ........ दिल्लीका लागि नेपालका राजा त ढुङ्गामा कुदिएको मूर्तिजस्तै थिए । तर दिल्लीलाई राजाबाट अप्ठेरो भएपछि उनलाई दूधबाट झिंगा फालेजस्तै फालिदियो । त्यस्तै, दिल्लीलाई नेपालमा संघीयता नआएसम्म आफ्नो वर्चस्वलाई निरन्तरता दिन गाह्रो हुने भयो भन्ने लागेपछि मात्रै उसले त्यसको समर्थन गर्छ । अर्को, संघीयताको पक्षमा आवाज बलियो भएपछि मात्रै दिल्लीले आफ्नो नेपालप्रतिको नीतिमा पुनरावलोकन गर्छ । ....... मधेश विद्रोहपछि ऊ पुनरावलोकन गर्न बाध्य भएको थियो । ....... पहिलो संविधानसभा विघटन हुँदा भारत चुप बसिदियो । अझ सहयोगी नै बनिदियो । ......... दिल्लीलाई संघीयता भालुको कन्पट समातेकोजस्तो भएको छ । माओवादी त रोकियो, तर कहाँबाट यो हुँदै नभएको मुद्दा पकेट साइज देशमा स्थापित भयो ! उनीहरुले ‘तुम्हारे देशमे पटना से भी कम बिजली खर्च होता हैं और वहाँ संघीयताका बात चल रहा हैं’ भनेर भन्ने गर्दछन् । ...... जनजातिको आवाज भयो भने तिनका लागि त्यो ‘गोरखा’को आवाज हुन्छ । मधेशीको आवाज हो भने तिनका लागि त्यो भान्जा, काका, मामाको आवाज हुन्छ । दलितको आवाज हो भने तिनकै समूहको आवाज हुन्छ । नेपालमा जुनसुकै आवाज ठूलो भने पनि दिल्लीले बेइजिङ र वासिङ्टनले जस्तो बेवास्ता गर्न सक्दैन । ......... आगो हामी आफैं बाल्छौं । कसैले दाउरा थपिदिन्छ, कसैले पेट्रोल थपिदिन्छ वा कसैले माटो हालेर निभाइदिन्छ भने हामी आगो बाल्नेको महत्व छैन भन्न मिल्छ ? त्यसैले सबैभन्दा महत्वपूर्ण त अहिले पनि हामी नै छौं । त्यही भएर भन्ने गर्दछु, सार्वभौमिकता र हस्तक्षेप यी सबै वाहियात कुरा हुन् । अन्ततः
सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा हामी नै हौं । त्यसको विरोधी वा सहयोगी कुनै बाहिरी शक्ति हुन सक्छ ।
चाहना त हामीभित्रैबाट आउनुपर्दछ । त्यो चाहनालाई आकार कसरी दिलाउने, परिवर्तित कसरी गर्ने, त्यसको व्याख्या कसरी गर्ने भन्ने सन्दर्भमा सम्भ्रान्तहरुको एकाधिकार भइदियो । त्यसैले सम्भ्रान्तहरुको द्वन्द्वको रुपमा सीमित हुन गए सबै आन्दोलन । .......... सीके राउत .. उनी अत्यन्तै महत्वाकांक्षी छन् । महत्वाकांक्षी व्यक्तिसँग मलाई व्यक्तिगत रुपमा अत्यन्तै डर लाग्छ । महत्वाकांक्षी व्यक्तिका लागि सार्वजनिक महत्वभन्दा व्यक्तिगत महत्वाकांक्षाको महत्व ठूलो हुन्छ । जस्तो कि पुष्पकमल दाहालका लागि भइदियो । आखिर यत्रो मान्छे मारेको उनलाई प्रधानमन्त्री बन्नका लागि मात्रै रहेछ त ! त्योभन्दा बढी केही रहेनछ त । त्यसैले सीके राउत के बन्छन्, कस्तो हुन्छन् भन्न गाह्रो छ । मलाई के लाग्छ भने उनीबाट मधेशलाई खासै धेरै फाइदा हुने वातावरण अहिले छैन । .......
कुनचाहिँ मान्छे ‘र्याडिकलाइज’ हुने ? सबै मधेशी दुबई, कतार, कुवेत र मलेसियामा दोहोरी गाइरहेका छन् ।
...... बेलुका लुकेर रक्सी पनि खान मिल्ने र गीत पनि गाउन मिल्ने भनेको दोहोरी हो । मेरो गाउँबाट रोजगारका लागि विदेश जान लागेको बेला एक शब्द पनि नेपाली बोल्न नजान्ने पनि दुई वर्षपछि फर्किंदा फर्राटेदार म्याग्दीको नेपाली सिकेर आउँछन् । भन्दाखेरि नेपालको राष्ट्रनिर्माण त काठमाडौंमा नभई दोहा, कतार, आबुधाबी र क्वालालाम्पुरजस्ता ठाउँमा भइरहेको छ । ........... मधेशलाई दोयम दर्जा दिएर संविधानमा नै लेख्न थालिएको छ । यस्तो त पञ्चायती संविधानमा पनि थिएन । पहिलो, नागरिकताकै सन्दर्भमा आमा वा बुवामध्ये एक जना भारतीय हुनासाथ उसका छोराछोरीको नागरिकता अंगीकृत हुने भयो । त्यसपछि उनीहरु नेपाल राज्यका सार्वजनिक पदबाट विमुख हुनु भनेको नागरिकतामा दोयम दर्जा हुनु हो । दोस्रो, प्रतिनिधित्वको कुरा गर्दा पनि १६५ प्रत्यक्ष निर्वाचित सिटमध्ये ५५ वटा पहाडका जिल्लाका लागि छुट्याइदिने हो भने २० वटा मधेशको भागमा पर्ने भयो । भनेपछि जनसंख्या आधा तर प्रतिनिधित्व एक तिहाइ । प्रतिनिधित्वमा पनि ठगियो । ...... मधेशलाई काम नलाग्ने संघीयता बनाइयो भने संघीयतामा पनि ठगियो । र, खस–आर्यलाई पनि आरक्षण दिइएपछि, मधेशमा बस्ने खसलाई पनि समावेशकिता चाहिने भएपछि त्यहाँ पनि घाटा लाग्ने भयो । ....... संवैधानिक रुपमा मधेशीलाई दोयम दर्जाको नागरिक बनाउने खालको संविधान बनेपछि त मधेशले त्यसको विरोध गर्ने नै भयो ।
सुझाव संकलनको क्रममा ‘तिमीलाई दोयम दर्जाको नागरिक बनाऊँ कि ?’ भनेर मधेशलाई सोध्न गएकोभन्दा पनि जिस्काउन गएको देखियो । हेर, तिमीलाई दुई नम्बरको नागरिक बनाउँदैछु, तिमी केही बोल्न सक्दैनौ भनेर जनमत संकलनको नाममा जिस्काउन गएको हो ।
.......... विद्रोहबारे समय त कसले तोक्न सक्छ र ! भुँइचालो र बाढीबारे कसले भविष्यवाणी गर्न सक्छ र ! तर
१५ प्रतिशत भूभाग भएको तराई मधेशमा दुई तिहाइ सुरक्षा संयन्त्रको उपस्थिति त्यहाँ केका लागि ?
यसको सीधा जवाफ के हो भने दोयम दर्जाका नागरिक ठाउँमा बसून् भनेर नै त्यत्रो सुरक्षा संयन्त्रको तैनाथी गरिएको हो । तर सधैं बन्दुककै भरमा शासन चल्छ भन्ने कुराको सुनिश्चितता कसैले गर्न सक्दैन । ........... सबै मुद्दा त्यागेर माओवादीले कांग्रेस र एमालेसँग १६ बुँदे सहमति गर्यो र अहिले ४७ सालको जस्तो संविधान बनाउँदैछ .... रत्नपार्कमा आफ्नो सामान बेच्न चटकेले केके भन्छ भन्छ । हरेक किसिमको रोग निको पार्छु समेत भन्छ । पैसा लिएपछि पोको बाँध्छन् र हिँड्छन् । माओवादीले पनि गरेको त्यही नै हो । ...... सात सालमा पनि मधेशी, जनजाति र दलितहरुले नै आन्दोलन गरे । तर नेताचाहिँ बाहुनहरु भए । १५ सालमा पनि त्यही नै भयो । ३६ सालमा पनि त्यही नै भयो । २०६२/६३ सालमा पनि त्यही नै भयो । ......
अहिले त केही गरी मधेशमा संघीयता भइदियो भने त त्यसको मुख्यमन्त्री पहाडी खोज्नुपर्छ । नत्र केन्द्रले पर्याप्त बजेट नै दिँदैन । पाँच वर्षसम्म सरकार नै चल्न दिने छैन ।
संघीय समाजवादी फोरमका अध्यक्ष उपेन्द्र यादवले जनताको मागअनुसार प्रदेशहरुको सीमांकनमा परिमार्जन नगरे हतियार उठाउने चेतावनी दिएका छन् । आज विहान ८ बजे बसेको संविधानसभा बैठकमा बोल्दै यादवले अखण्ड प्रदेश मान्दै भएको शान्तिपूर्ण प्रदर्शनमा सुर्खेतमा मान्छे मारिएको, जुम्ला लगायतका ठाउँमा दमन गरेकाले अब देशभरी बिद्रोह शुरु भएको भन्दै हतियार उठ्न सक्ने चेतावनी दिएका हुन् । ......
‘जनतालाई गोली हानेर, लाठी बर्साएर जारी गरिएको संविधान कुनै हालतमा मान्य हुँदैन्, त्यसको प्रतिकारमा देशैभरी हतियारको युद्ध सुरु हुन्छ ।’ उनले भने-‘बन्दूक लगाएर संविधान जारी गरिए जनताको आन्दोलनलाई लाई रोक्न सक्ने छैनन् ।’
वीरगन्ज, २७ साउन बुधबार मधेसी मोर्चाको वीरगन्जमा बसेको बैठकले भोजपुरा राज्यको मागं मधेस बिरोधी भएको ठहर गर्दै त्यसको बिरोध गर्ने निर्णय गरेको छ । मधेस प्रदशको मुदालाइ कमजोर बनाउन केहि मेधस विरोधी तत्वहरुले आफना खस पहाडी आकाहरुको निर्देशनमा षडयन्त्र गरेको ठहर गरेको छ । मधेसी मोर्चाका संयोजक प्रदिप यादवको सभापतित्वमा सम्पन्न भएको बैठकले मगंलबार देखि केहि मधेस विरोधी तत्वहरु सक्रिय भइ भोजपुरा, कोचीला, मिथीला अवधीको नाममा मधेसलाइ टुक्राउने राज्यहरु बनाउनु पर्ने र त्यसको राजधानी राख्नु विभिन्न ठाउनमा राख्नुपर्ने मागंरुपी षडयन्त्र सुरु गरेकोले त्यसता चहलखेलबाट सावधान रहन मधेसी जनताहरुलाइ मोर्चाको बैठकले अनुरोध गरेको छ । ........ पर्साको ३ वटा गाबिस सुवर्णपुर, निर्मलबस्ती र ठोरीलाई चितवनमा लैजाने मागको बिरोधमा संघीय समाजबादी फोरम नेपालले एकिकृत आन्दोलनका तयारी सुरु गरेको छ । पार्टीको मंगलबार बसेको जिल्ला कार्यसमितिको बैठकले निर्णय यस्तो गरेका फोरम नेपाल, पर्साका अध्यक्ष प्रदीप यादवले बताए । उनले सो आन्दोलनको लागि पर्सामा रहेका सबै मधेशवादी दलहरुसंग समन्वय गर्ने निर्णय समेत बैठकले गरेको जनाए । ....... ‘५१ बर्ष अगाडी चितवनबाट बसाई सरेर आएका ब्यक्तिहरुले पर्सामा आश्रय लिएर बसेकोे भुभागलाई लिएर चितवन मैं फर्किने कुरा गलत भएको बिरोधमा सम्पुण पर्सावासिलाइ उत्रन आहवान गरेको छ । ठोरीका केही जानाले आफुहरुको गाबिसलाई चितवनमा लैजाने माग गरेको खबर स्थानीय पत्रपत्रिकामा आइरहेकामा े गम्भीर ध्यानाकर्षण भएको जनाउदै षडयन्त्रपुर्ण कुरालाइ कुनै पनि शर्तमा पर्सा वासिले नमान्ने निर्णय गर्नुको सार्थ त्सतो कदम सरकारबाट चालिए पर्साको भुभाग जोगाउनका लागि कडा संघर्ष गरिने निर्णय समेत गरेको छ । मोर्चाको बैठकमा सघिय समाजवादी फोरम नेपालका केन्दिय सदस्य करिमा बेगम ,तमलोपाका पर्सा जिल्ला अध्यक्ष राम तुल्ला खा,पि.एल श्रेष्ठ,राजेश साह,इस्लाम हवारी,सलाउदीन अहमद,नागेन्द्र यादव,मुस्तुफा अंसारी,श्री राम गिरी,पुरुषेतम झा,चन्दन मिश्रा,जटाशंकर गुप्ता,करिमा बेगम लगाएतहरुको उपस्थिती रहेको थियो ।
सामाजिक न्याय, मानव अधिकार र सत्यमा आस्था, निष्ठा र विश्वास भएका बाहुनजति मेरा विचारसँग सहमत र अन्य असहमत भएको हो भन्ने ठान्दछु । सामाजिक न्याय र मानव अधिकारको विषय ग्यालिलियोले पृथ्वी गोलो छ भने जस्तै हो र हुनु पनि पर्छ । ...... आदिवासी जनजातिको दृष्टिमा बाहुनको सकारात्मक प्रवृत्ति भनेको लेखपढ गर्ने, जति गाली गरे पनि शान्ति र धैर्यपूर्वक सुन्ने, परिश्रम र दु:ख गर्न सक्ने भन्ने छ । तर, बाहुनको नकारात्मक प्रवृत्ति भनेको नीति निर्णय गर्न शक्ति र पदको डाडुपन्यु समाउनै पर्ने, कन्जुस, लोभी, जाली, कुखुरे छाती भएको, फटाहा, ठग, सयपत्री अर्थात् जसलाई जे भन्नु पर्छ मिलाएर भन्ने, आफ्ना लागि जे पनि गर्न सक्ने, महिलालाई दबाउने, अरूसँग लड्न डराउने र परेको बखत भाग्ने हो । कतिपयले तीनफुके पनि भन्छन् बाहुनलाई । पहिलोपटक शंख फुक्छन् अर्थात् पुरेत हुन्छन्, दोस्रोपटक ढुंग्रो फुक्छन् अर्थात् भान्से हुन्छन् र अन्तमा कान फुक्छन् अर्थात् झगडा गराइदिन्छन् भन्ने धेरैले विश्वास गर्छन् । बाहुन वास्तवमा जे कुरामा पनि अति नै लचकदार हुन्छन् । गाई दान दिन लगाउँदा गाई छैन भन्यो भने सुनको टुक्रा भए पनि हुन्छ भन्छन् । सुन नभए रुपैयाँ पैसा, सो नभए पैसाको ढ्याक, ढ्याक नभए तामाको एक पैसा र त्यो पनि नभए
कुशबाटै काम फत्ते गरिदिन्छन्
। बाहुनको विगतदेखिको मूल प्रवृत्ति भनेको आदिवासी जनजातिको भूमि ठग्ने हो । ........... उखुको टुप्पा भनेर बाहुन र मूलाको जरा भनेर लिम्बूलाई इंगित गरिएको छ । उखुको टुप्पा जहाँ लगेर सारे पनि सर्छ, उखुबारीमा आगो लगाए अर्को वर्ष झनै झांगिएझैँ बाहुन पनि नेपालको जुन ठाउँमा पनि सरेको छ । उखुको बोट उज्यालो ताक्दै माथिमाथि गएजस्तै बाहुन पनि सधँै माथिल्लो ओहदा र पद ताक्दै माथि चढ्छ । उखुको स्वाद गुलियो भएजस्तै बाहुनको कुरा पनि गुलियो हुन्छ । लिम्बूलगायत आदिवासी जनजाति भने मूलाजस्तै एकै ठाउँमा गाडिएर बस्छन् । वल्लो ठाउँबाट उखलेर पल्लो ठाउँमै सारे पनि मर्छ । त्यसैले लिम्बू मूला अन्त पाइँदैन । त्यस्तै गरी राउटे मूला अन्त पाइँदैन । अर्को कुरा, बाहुनलाई माया गरेर घरमा राख्दा आदिवासी जनजातिका घर र खेत दुवै सर्वनाश हुने यथार्थलाई औंल्याइएको छ । क्याप्लानको भनाइअनुसार (पृष्ठ ५९), बाहुनलाई विश्वास गरेर जग्गा–जमिन हेर्ने जिम्मा दिँदा ‘रैकरमा परिणत गरेर चोर्ने कृतघ्न नोकर’का रूपमा प्रस्तुत हुन्छ । त्यसैले, सधँै तातिरहने लिम्बुवान हुन् वा पहिले नतातिएका थारुवान हुन् आजकाल झन् बढी तातिनु स्वाभाविक देखिन्छ । ..........
विभिन्न आदिवासी जनजातिको जग्गा–जमिन बाहुनले कसरी खाए भन्नेबारे स्थानीय आदिवासी धेरै कथा सुनाउने गर्छन् ।
ती सबै कथाले देखाउन खोज्ने गाँठी कुरा बाहुनले आदिवासी जनजातिलाई कसरी ठग्छ र थाङ्नामा सुताउँछ भन्ने हो । ...... लिम्बूको कथा यस्तो छ, बाहुनको परिवार लिम्बू गाउँमा आइपुग्छ । लिम्बू सुब्बासँग बिन्ती बिसाएर फर्सीको एउटा बोट रोपेर त्यसले ओगटेको जग्गामा खेती गरी खान अनुमति माग्छ । किपटिया लिम्बूका लागि त्यो ठूलो कुरा नभएकाले ‘गरी खा’ भन्छ । बाहुनले फर्सीको बोटको लहरा चारैतिर किल्ला गाडेर तान्दै ठूलो क्षेत्र ओगट्ने बनाउँछ । कोसेली दिन जाँदा फर्सी खेती हेर्न बोलाउँछ । सोचेको भन्दा धेरै जमिन ओगटेको थाहा पाए पनि ‘थुकेको थुक निल्न नसक्ने’ भनेजस्तै बोलेअनुसार जग्गा उपभोग गर्न दिन्छ । ............. केही तामाङले सुनाएको कथा यस्तो छ, एक बाहुन दम्पतीले पछि लिन आउँछौँ भन्दै कुखुराका अन्डा तामाङको घरमा राखेर जान्छन् । समयमा लिन नआएपछि अन्डा बिग्रन सक्ने खतरा भएकाले उक्त अन्डाको चल्ला काढ्छ । कुखुरा बेचेर पैसा कमाउँछ । त्यो पैसाबाट बाख्रा पाल्छ । पछि भैंसी पनि पाल्छ । वर्षौंपछि बाहुन दम्पती नासो फिर्ता माग्न आउँछन् । ती तामाङले यी सबै भैंसी, बाख्रा र कुखुरा त्यही अन्डाको हो भनेपछि ती सबै लिएर जान्छन् । तामाङ हेरेको हेर्यै । ............. धिमाल, गन्गाई, कोचे, मेचेलगायतले मलाई सुनाएको कथा भने यस्तो छ,
नेपाली कांग्रेसले २००७ सालको राजनीतिक आन्दोलनमा पूर्वी पहाडमा नारद मुनी थुलुङ र रामप्रसाद राईको नेतृत्वमा सशस्त्र कारबाही हुँदा बाहुन–क्षेत्री भागेर झापा र मोरङका जंगलमा बस्न पुगेछन् ।
छिमेकी नयाँ देखेपछि वरिपरिका आदिवासी भेट्न गएछन् । आएकालाई बाहुन–बाहुनीले दही खान दिएछन् र पैसा लिएनछन् । जाँड खाइरहेको आदिवासीलाई दही नौलो र मीठो लागेछ । अर्कोपल्ट माग्दा पैसा लाग्ने बताएछन् । पैसा छैन भन्दा कागजमा लेखेर पछि तिरे हुन्छ भनेछन् । कागजमा एकको पछि एउटा शून्य मात्र लेखेको छ भनेपछि एउटा किन पाँचवटा शून्य थप न भनेछन् र सही गरेछन् । पछि भएको जमिन सबै त्यही कागजका कारण गुमाएछन् । ................... झापाका सन्थालको कथा यस्तैयस्तै छ । उसवेला सन्थालसँग थुप्रै जग्गा थियो । ती जग्गामा बाहुनले आँखा गाडेछन् । बाहुनले सन्थालसँग मित्रता गाँसेछन् र पछि थाहा नपाउने गरी उनको घरभित्र भरुवा बन्दुक लगेर राखिदिएछन् । अर्को दिन गएर ‘तंैलै त बन्दुक लुकाएको रहिछस्, अब सरकारले कारबाही गर्छ’ भनेछन् । सन्थालमा सरकारसँग जोरी खोज्नुभन्दा अन्त कतै सुरक्षित स्थानमा जाने प्रचलन रहेछ । उनीहरू पनि अन्त गएछन् । जग्गा बाहुनले आफ्नो बनाएछन् । ........... झापाकी सवीना राजवंशी एउटा सत्य घटनामा आधारित डकुमेन्ट्री बनाउन लाग्नुभएको खबर आएको थियो । सो घटनाअनुसार, एक राजवंशीको जग्गा धेरै थियो । घरमा बाहुन नोकर थियो । त्यो बाहुनले मालिक मरेपछि उसलाई गाडेको ठाउँ खोतलेर औंठा छाप लगाएर सबै जग्गा आफ्नो नाममा गरेछ । अहिले मालिकको छोरा त्यही बाहुनको घरमा नोकर छ । ........... धनगढीमा थारूले सुनाएको कथा यस्तो छ, बाहुनले पहिले थारूसँग मीत लगाउँछ । मीत लगाएपछि बाहुनले मीतसँग ‘म तिम्रो मीत तर मेरो जग्गा छैन, सानो टुक्रा जग्गा भए पनि देऊ’ भन्छ । सोझो थारूले एक टुक्रा जग्गा बाहुनलाई दिन्छ । तर, पछि थारूको सबै जग्गा बाहुनले हडपेछ । थारू जग्गाविहीन हुन्छ । .......... झापाका केही बौद्धिक साथीले सुनाएअनुसार झापाका आदिवासीको जग्गाजमिन ओली, मैनाली, सिटौला, प्रसार्इंलगायत बाहुनले विभिन्न हतकण्डा प्रयोग गरी आफ्नो कब्जामा लिएको नालिबेली एकजना बाहुनले नै पुस्तक छापेर सार्वजनिक गरेछ । उक्त पुस्तकमा सबै बाहुनको पोल खोल्दा आफ्नो भने खोलेनछ । मैले सो पुस्तक फेला पार्न खोजेको थिएँ तर सबैप्रति बाहुनले नै च्यातेकाले उपलब्ध नभएको जानकारी पाएँ । .......... ‘धरमपुर निवासी एकजना सतार जमिनदारको यति धेरै जमिन थियो कि उनले जोत्नका लागि १८ हल गोरु पालेका थिए । तर, उनको जग्गा पहाडी मूलका उच्च जातका मानिसले न्यायोचित (नाम मात्रको मूल्यमा खरिद) वा झेली (ठगी) गरेर क्रमश: लिए । वृद्ध जमिनदार र उनका छोराको मृत्युपछि नातिलाई ठगी गरी बाँकी २८ बिघा जमिन पनि हात पारे… । तर, वाचा गरेअनुसार बैंक खाता खोलिएन र रकम पनि कहिल्यै दिइएन । सतारले झापाको अदालतमा मुद्दा हाले तर हारे । उनले इलामको पुनरावेदन अदालतमा पुनरावेदन गरे, तर अन्तिम क्षणमा उनले गम्भीर परिणाम भोग्नुपर्ने धम्की पाए । डरले उनी अदालत गएनन् । उनी आजकल भूमिहीन छन् र उनीसँग नेपालको नागरिकतासमेत छैन ।’ .............. डा. तारानाथ शर्माले ‘पाताल प्रवास’को परिचयमा ‘मेरो नाउँ तारानाथ शर्मा हो’ भनेपछि प्रा. जोन टी हिच्ककले उनलाई जवाफमा भनेको कुरा यसरी उद्धृत छ (पृष्ठ १५) ‘उनी झसंग भए र मलाई अकस्मात देखापरेको गोमन सर्पलाई जस्तै हेरेर उनले भने, ‘शर्मा भनेको बाहुन होइन र ? बाहुनले यस मुलुकका स्थायी बासिन्दालाई चुस्नसम्म चुसेका, दबाउनसम्म दबाएका र हेप्नसम्म हेपेका छन्, होइन त ?’ शर्माको मनमा हिच्ककले बाहुनलाई सर्प देखेको महसुस गरे पनि दुर्जनका रूपमा चित्रण गरेको बुझिन्छ । उनको भनाइले चाणक्य नीतिको दुइटा उक्तिको सम्झना गराउँछ । तेस्रो अध्यायको चौथो श्लोक, ‘दुर्जनस्य च सर्पस्य वरं सर्पो न दुर्जन: । सर्पो दंशति कालेन दुर्जनस्तु पदे पदे ।’ अर्थात् ‘दुर्जन र सर्पमा सर्प राम्रो हो, दुर्जन होइन । सर्पले काल आए मात्र टोक्छ तर दुर्जनले पाइला–पाइलामा हानि पुर्याउँछ ।’ सातौँ अध्यायको आठौँ श्लोक, ‘तक्षकस्य विषं दन्ते मक्षिकायास्त मस्तके । वृश्चिकस्य विषं पुच्छे सर्वांगे दुर्जने विषम् ।’ अर्थात् ‘सर्पको दाँतमा विष हुन्छ, माखाको शिरमा विष हुन्छ । बिच्छीको पुच्छरमा विष हुन्छ, दुर्जनको सबै अंगमा विष भरिएको हुन्छ ।’ .......... ‘नेपालको परिप्रेक्ष्यमा परशुरामदेखि प्रधानमन्त्री रंगनाथ पौडेलसम्म लिए पनि वा परशुरामदेखि बिपीसम्म वा गिरिजासम्म लिए पनि उही बाहुनवाद नै जीवन्त थियो वा त्यही बाहुनवाद नै हो भनेमा अत्युक्ति हुनेछैन…। बाहुनवादको प्रमुख आधार वर्णाश्रम व्यवस्था हो ।’ ............ बाहुनले गरुड पुराण सुनाउनुको उद्देश्य परिवारजन बितेका वेला बाँचेका परिवारका सदस्यलाई नुन र अन्य खानेकुरा खान नदिएर शरीर गलाउने, मानसिक रूपमा त्रासको वातावरण सिर्जना गरी सकेसम्म बढी दान पैसा लुट्ने काम गर्ने पुरेतको एक मात्र उद्देश्य हो भनेका छन् । संग्रौला लेख्छन्, ‘काल्पनिक नरकका यातनाकारी यमदूतभन्दा पनि सर्वांग अमानवीकृत र धर्मको नाममा अमानवीकरणको प्रदूषण फैलाउने पेसामा कटिबद्ध भएको पुरोहितलाई मैले हेरेँ । ऊ अझै स्तोत्र जप्दै र लगौंटीको फुर्को हल्लाउँदै नुहाइरहेको थियो, जो आफँै अन्धविश्वास र भ्रमको दयनीय दास हो, ऊ अरूलाई मोक्षका उपदेश सुनाउँदै हिँड्छ । अहिले भने मलाई उसको जनावरीकृत अस्तित्वप्रति अग्घोरै दया जागेर आयो, बरा बिचरा † लम्पट पुरेत बाजे !’ ........ ‘बाहुन कुनै एकै ठाउँमा लामो समय टिकेर, संघर्ष गरेर बस्न नसक्ने अस्थिर, भगौडा र घुमन्ते जातिको मानिस हो । बाहुन कास्मिरबाट भाग्यो, भारतमा भएको मुस्लिम आक्रमणबाट भाग्यो । पश्चिम नेपाल खसानमा आएर बसे पनि त्यहाँबाट घुम्दै पूर्वको लिम्बुवान, खम्बुवानसम्म छिर्यो, सिक्किमतिर गयो, भुटानतिर गयो, मुग्लान पस्यो । भुटानमा पनि सरकारी दमन सहन नसकेर पहिलोपटक भाग्ने पनि उही थियो । यसरी बाहुनको अहिलेसम्मको इतिहास हेर्दा ऊ भागेको भागेकै छ ।’ बराल थप लेख्छन्, ‘भागी हिँड्ने र घुमन्ते चरित्रका कारण बाहुनसित आफ्नो राष्ट्र पनि छैन । अब संघात्मक शासन भयो भने बाहुनले अन्य जातिको राष्ट्रमा बस्नुपर्ने दु:खद स्थिति छ । यही कारण बाहुनवादीले संघात्मक शासनको विरोध गरेका हुन् । नेपाली बाहुनको विशेषता के छ भने ऊसित न भूमि छ, न राष्ट्रिय संस्कृति छ । बाहुन यतिवेला पनि ‘भारत वर्षे’ भन्दै हिँडिरेको छ । भारतीय वनारसी धोतीलाई नै आफ्नो राष्ट्रियता ठानिरहेको छ । यो सबै भाग्नुको परिणामले गर्दा भएको हो । भाग्नु बाहुनको विशेषता हो । सुविधा खोज्दै असन्तुष्ट बनी डुल्नु उसको दिनचर्या हो ।’
विराटनगर, जनकपुर, काठमाण्डु, पोखरा, नेपालगन्ज, धनगढ़ी। ६ मध्ये ४ प्रादेशिक राजधानी तराई मा पर्ने भन्दै छन। त्यो हेर्दा आकर्षक लाग्न सक्छ। तर पहाड़े ले पुर्व पश्चिम राजमार्ग "तराई" मा बनाएर त्यो राजमार्ग मा रहेको एउटा पनि वडा मा वडा अध्यक्ष मधेसी नहुने स्थिति जुन पैदा गरे, यो त्यसै षड्यंत्र को निरंतरता हो।
नागरिकता समस्या समाधान गर्ने कुनै छाँटकाँट छैन। ४३ लाख मधेसी लाई अनागरिक, अर्को २०-३० लाख लाई आजीवन दोस्रो दर्जा को नागरिक र by extension बाँकी सबै पनि दोस्रो दर्जा को नागरिक बनाई राख्ने किसिम ले बढ्दैछन् ओली प्रवृति का मानिस हरु। अंतरिम संविधान ले नागरिकता सम्बन्धी जे भनेको छ त्यो नमान्ने उपाय छैन तर बलधकेल गर्दैछन्। संविधान पास गर्छौं भन्नु पर्ने मा जारी गर्छौं भन्दैछन्।
प्रतिनिधि सभा र राज्य सभा मा मधेस को जनसँख्या समानुपातिक सहभागिता को कुरा छैन।
संघीयताका घोषित विरोधीहरु राप्रपा नेपाल र जनमोर्चाजस्ता दलहरु, कमल थापा र चित्रबहादुर केसीजस्ता नेताहरु यस मुद्दामा प्रष्ट र नैतिक छन्, उनीहरु सैद्धान्तिक प्रतिपक्षीहरु हुन् । .... बाँकी जो संघीयतावादी दलकै आवरणभित्र संघीयतालाई असफल पार्ने खेलमा लागे, उनीहरुको इमान्दारिता, नैतिकतामा पर्याप्त शंका गर्न सकिन्छ । ...... चौथो- हिमाल, पहाड र तराई तीनै प्रकारको भूभाग नभएको प्रदेश नै हुन सक्दैन भन्ने तर्क गरियो, मानौं कि संसारका सबै देश र सबै देशका सबै प्रदेशमा हिमाल, पहाड तराई हुन्छन् । पाँचौं-सबै प्रदेशले भारत र चीनको सीमाना छुनैपर्छ भनियो, मानौं कि प्रदेश भनेका भिन्नाभिन्नै देश हुन् । ....... निक्कै ठूला बिद्धान, दिग्गजहरुसमेत यस्तो तर्क गर्छन्, जसको अन्तर्यमा बर्चश्वको यथास्थितीकरण गर्ने मनोविज्ञान प्रष्ट देखिन्छ । प्रकारान्तले १६ बुँदे सहमतिका हस्ताक्षरकर्ता दलहरु पनि त्यही विन्दूमा पुगे । शीर्षनेताहरु पनि त्यही बिन्दूमा पुगे । .....
संघीयताप्रति कांग्रेस-एमालेको अरुचि, कमजोर प्रतिवद्धता, कमजोर अध्ययन, अल्पज्ञान जे भनौं, बुझ्न नसकिने थिएन । किनकि यो उनीहरुको मौलिक एजेण्डा थिएन । अर्काको एजेण्डामा बाध्यतावश लतारिएर पुग्नु पर्दा हृदयदेखिकै जोसजाँगर, उत्साह नहुनु स्वभाविक हुन्थ्यो ।
...... राजनीतिशास्त्रमा सामान्य रुचि राख्ने जो कोहीले सजिलै भन्न सक्छ, ६ प्रदेशको सीमांकन संघीयताको सिद्धान्तसँग मेल खानेखालको छैन । यो शुद्ध ‘प्रशासनिक पुुनर्विभाजन’ हो । ..... यतिको पुनर्विभाजन त चित्रबहादुर केसीको बिकेन्द्रीकरण र कमल थापाको स्थानीय स्वायत्तताको सिद्धान्तअनुरुप नै हुन सक्थ्यो । ...... राज्यपुनर्संचरना विना यो देशको पुननिर्माण, विकास, शान्ति, सम्वृद्धि केही पनि सम्भव छैन । सम्भव थियो भने यतिका बर्षमा भइसक्थ्यो ...... हिजो १४ अञ्चल, ७५ जिल्ला, ५ विकास क्षेत्र र हज्जारौं नगर र गाउँ बनाउनु पनि त एक प्रकारको टुक्र्याउने काम नै थियो । ....... यसमा खस आर्य समाजको के बिग्रन्छ ? उनीहरुको मातृभाषा राष्ट्रिय भाषा, सरकारी प्रचलनको भाषा छँदैछ । उनीहरुका चाडपर्वले मान्यता पाएकै छन् । उनीहरुको संस्कृति नै देशको प्रमुख संस्कृति जस्तो छँदैछ ? भाषिक बौद्धिक बर्चश्व उनीहरुसँगै छ । ५० प्रतिशत नभए पनि निक्कै ठूलो जनसंंख्या उनीहरुसँगै छ । सबै प्रदेशमा उनीहरु छरिएका हुनेछन् । अरु जातिको बर्चश्व काहिँ भए कुनै एक प्रदेशमा होला । उनीहरु त सबै प्रदेशमा आफ्नैखालको बर्चश्व हुन्छ । ....... संघीयताले धेरै वा थोरै प्रदेश नै माग्दैन । त्यति प्रदेश माग्छ, जति चाहिन्छ, जति आवश्यक छ । यति लामो बहसमा कसैले पनि १५ भन्दा बढी प्रदेशको कुरा गरेन । ...... थोरैका नाममा सम्पूर्ण मध्य र सुदुरपश्चिम मिसाइयो । त्यसको एउटै तर्क थियो थोरै प्रदेश बनाउनु । खै, भयो त ? के कर्णाली र सुर्खेतका मान्छे बेबकुफ हुन् ? थोरै प्रदेश बनाउनुपर्छ भन्नेहरु महाज्ञानी हुन् ? ...... कर्णालीका जनतालाई काठमाण्डौंको साटो धनगढीको शासन दिएर केही फरक पर्नेवाला थिएन । उनीहरुको जीवनमा कुनै सजिलो आउनेवाला थिएन त्यसले बरु झन् अप्ठ्यारो बढाउँथ्यो । त्यस्तै हो पूर्वमा पनि । ओखलढुंगा वा सोलुको मानिसलाई काठमाण्डौको साटो बिराटनगरको शासनले कुनै नयाँपन र सप्ठ्यारो दिनेवाला छैन । ......... सुदुरपश्चिममा कैलाली कञ्चनपुर हुनुपर्यो, पूर्वी प्रदेशमा झापा, मोरंग, सुनसरी हुुनुपर्यो ? त्यसो हो भने मधेस प्रदेशमा उदयपुर, सिन्धुली, मकवानपुरजस्ता जिल्ला किन नराखेको ? .........
त्यत्रो ठूलो मधेस आन्दोलन, जसले नेपालमा संघीयतालाई स्थापित गर्न त्यत्रो बलिदान गर्यो, त्यसलाई वेवास्ता र अपमान गरेर देशको एकता जोगिन संभव छ ? किमार्थ संभव छैन ।
...... अहिलेसम्म ५ विकास क्षेत्र थिए त, किन विकास भएन ? ..... तराईमा नजोडिएका प्रदेश भए भने पहाडलाई नाकाबन्दी लगाउँछन्, तसर्थ पहाडी प्रदेशको सीमा पनि भारतसँग छुवाउनुपर्छ ? वाह रे तर्क ! आफ्नै देशभित्रका प्रदेशको विश्वास छैन, भारतसंग त्यत्रो विश्वास ? कसले भन्यो एउटा प्रदेशले अर्को प्रदेशलाई नाकाबन्दी गर्छ ? गर्न सक्छ ? ...... त्यस्तो हुँदै हुँदैन । प्रदेश प्रदेशबीचको अन्तर्निभरता संघीयतामा पनि हुन्छ । बसाइँ सराइ हुन्छ । व्यापार हुन्छ । सीमासम्म ट्रान्सपोर्टेसनको अधिकार हुन्छ । राष्ट्रिय राजमार्ग केन्द्रीय सरकारको अधिकारक्षेत्रभित्र हुन्छन्, त्यहाँ प्रादेशिक कर हुँदैन । भन्सारमा केन्द्रीय सरकारको अधिकार हुन्छ । नाकाबन्दीको कुरा कहाँबाट आयो ? ...... राज्यपुनर्संचरना विना यो देशको पुननिर्माण, विकास, शान्ति, सम्वृद्धि केही पनि सम्भव छैन । सम्भव थियो भने यतिका बर्षमा भइसक्थ्यो ।
the “21st Century Glass-Steagall Act,” a bill that would reintroduce the separation between commercial and investment banking....... The bill would prohibit institutions insured by the Federal Deposit Insurance Corp. (FDIC) from being or becoming affiliated with, or having a common ownership or control with, any insurance company, securities entity or swaps entity. The institutions would also be prohibited from engaging in any activity that would cause it to qualify as an insurance company, securities entity or swaps entity. ..... “The biggest banks are collectively much larger than they were before the crisis, and they continue to engage in dangerous practices that could once again crash our economy.”
एमाले अध्यक्ष ओलीले बुधबार अपरान्ह संविधानसभा भवनमा मधेशका जिल्लाबाट प्रतिनिधित्व गर्ने सभासद्हरुको बैठक डाकी ६ प्रदेशको सीमांकनको विरोधमा आगो बाल्न खोज्नेहरुसामु दमकलको रुपमा प्रस्तुत हुन निर्देशन दिएका हुन् । ...... मुलुकमा २ करोड ८० लाख जनताको बसोबास रहेको र सबैका विचार फरक फरक रहेको भन्दै सबैका विचार कहिल्यै मिल्न नसक्ने पनि ओलीले स्पष्ट पारेका छन् ।
Married at 20, Kajol was repeatedly beaten by her husband for dowry even though her parents gave him Rs 164,000 and a gold ring during the wedding. She finally decided that she could not take it any longer and filed a complaint at the Women and Children Cell at the District Police Office in Parsa. At the station, her husband agreed to treat her well. Later, he filed for a divorce instead. Now, Kajal is adamant about not giving him a divorce. “I will not let him escape his responsibility towards his kids so easily,” she says and declares, “For all that he has done to me, I will never kneel before that man.” The politicians in the room commend her spirit. The brief panchayati is over. ........
The Madhesi woman is arguably the most talked about individual in Nepali politics.
For, no one seems to be capable of talking about Nepal without mentioning our giant neighbour India. And what better way to describe the relation between the two countries than through the roti-beti ties? As the cliche goes, betis (daughters) from either side of the border marry into another country and people break bread with one another or are dependent on the other side for their daily roti.
The Madhesi woman, in this oversimplification of international relations, is a pawn who moves from one side of the chessboard to another, further strengthening bilateral ties.
The betis are happy and the rotis, more likely than not, prepared by the betis are good. ............. Most writers, including those from the Madhes, resort to a generalisation—the Madhesi women are victims of the dowry, ghumto pratha, domestic violence—and end it at that. Such writings do not answer the question:
how then do the Madhesi women navigate a society that problematises the very act of stepping outside one’s house?
........ Even on issues concerning the Madhesi women, the opinion of the Madhesi woman is not sought. Take the ongoing citizenship debate for instance.
The provisions in the draft constitution can be interpreted to be directly questioning the ‘nationality’ of the Madeshi woman and her loyalities.
But the media does not seem too keen on asking the Madhesi women what they think about it. It is the men of the Madhes and Pahad who seem to be doing all the talking—bhanja-bhanjis cannot be given citizenship; jwains could misuse the provisions and the ‘imagined’ influx of Indians into Nepal would harm the Madhesis who have been there for ages the most. This argument, in sharp contrast to most of the writings on Madhesi women, grants ‘agency’ to them via intent. ..........
the fear of Indian son-in-laws flooding Nepal is nothing but a thinly veiled argument made by men against losing their power to women. In any case, no country has ever been overrun by another by marriages among the general populace.
दुई मध्ये रिभल्वर चाहिँ पूर्वगृहमन्त्री विजयकुमार गच्छदारको रहेको पत्ता लाग्यो भने पेस्तोल चाहिँ पूर्वसांसद हरिनारायण चौधरीको रहेछ । ..... घटना ३४ वर्ष अघिको रहेछ । २०३७ सालमा विराटनगरको महेन्द्र मोरङ क्याम्पसमा स्ववियु निर्वाचनका क्रममा उठेको विवाद २०३८ साल मंसिरमा विदार्थी नेता फणिन्द्र तिमिल्सेनाको हत्यासम्म पुगेको थियो । ..... नेविसंघको तर्फबाट स्ववियु निर्वाचन जितेको घोषणा गरेका गच्छदारले त्यस दिन क्याम्पसको क्यान्टिननेरबाट चलाएको गोलीबाट फणिन्द्र ठहरै भएका थिए । ....... घटनापछि अखिलका विद्यार्थीले घेरा हालेर गच्छदार र अर्को नेता हरिनारायण चौधरीको हातबाट पेस्तोल खोसेका थिए । तिनै हतियार हालै बल्खुमा फेला परेको रहेछ ।
अहिलेको सीमाङ्कन अन्तिम नभएको र आगामी दिनमा आवश्यक फेरबदल गर्न सकिने बताए । थारुवान, मगर बाहुल्य क्षेत्र, तराईका विषयमा उठेका प्रश्न शीघ्र टुङ्गो लगाइने ...... ‘भोकाएकाले डाँडावारी खाउँ, अघाएकाले डाँडापारी खाउँ’ भनेकामा ‘भन्ज्याङमा बसेर खाउँ भनेजस्तै शक्ति सन्तुलन अनुसार संविधान बनाउन लागिएको ......
थारुवान, मगरात तथा कर्णाली अञ्चललाई स्वायत्त क्षेत्रको रुपमा राखेर सम्बोधन गर्न सकिने
प्रादेशिक राजधानी र प्रदेशको नामको टुंगो लाउने जिम्मा सम्बन्धित प्रदेश सभासलाई नै दिने भद्र सहमति दलहरुबीच भइसकेको छ । तर, पनि ती दलका नेता कार्यकर्ता आ-आफ्नो पायक पर्ने ठाउँमा प्रादेशिक केन्द्र पार्न शक्ति-सञ्चय गर्न थालिसकेका छन् । .....
प्रदेश नम्बर २ को राजधानीका लागि जनकपुरको नाम निर्विवाद जस्तो देखिन्छ ।
...... तर, देशको व्यापारिक राजधानी वीरगन्ज र वैकल्पिक अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल तथा सप्तरीदेखि पर्साको बीचमा पर्ने हुनाले निजगढ चन्द्रनिगाहपुर क्षेत्र पनि भित्रभित्रै जुर्मुराउँदैछ । ..... ५ नम्बर प्रदेशको राजधानीका लागि दाङ, बुटवल र नेपालगञ्ज प्रवल दाबेदार हुन् । ....... कैलाली ६ नम्बर प्रदेशमै रहिरहेमा धनगढी प्रादेशिक राजधानीको दाबेदार हो ।
प्रचण्ड, किरण, विप्लव, मणि, मातृका समूह गरी ५ टुक्रा भएको माओवादीमा ओरालो लाग्ने क्रम जारी नै छ । नयाँ संविधानकाको मस्यौदामा ६ प्रदेशको सीमाकंनसहित संघीयता स्वीकार गर्दा प्रचण्ड र बाबुरामले धोका दिएको भन्दै वर्षमान पुन अनन्तको नेतृत्वमा विद्रोहको तयारी सुरु भएको छ । ....... अनन्तले ६ प्रदेशमा सहमति सुरु हुनु अघि नै शिनबार बिहान साढे ६ बजे प्रचण्ड निवास लाजिम्पाटमा विद्रोह गर्ने धम्की दिएर निस्केका थिए । अनन्तलाई पूर्व लडाकु कमाण्डर जनार्दश शर्मा, नन्दकिशोर पुन, महेन्द्रबहादुर शाही लगायतले साथ दिएका छन् । .......
प्रचण्डलाई धम्की दिए लगत्तै अनन्तले वैद्य माओवादीका देव गुरुङ, एमालेका पृथ्वी सुब्बा गुरुङ, जनजाति नेता पद्यरत्न तुलाधर, परशुराम तामाङदेखि, अशोक राई , उपेन्द्र यादवसम्मलाई भेटेका छन् ।
शनिबार प्रचण्डले ६ प्रदेशको सहमतिमा हस्ताक्ष गरिरहँदा वर्षमानले भने पार्टीकै जनजाति नेताहरुसँग अलग्गै शक्ति बनाउनेबारे छलफल चलाए ।
आइतबार पनि वर्षमानको समूहले पार्टीभित्रर बाहिरको जनजाति तथा मधेसी सभासद्सँग छलफल जारी राख्यो । सो दिनको स्थायी समिति बैठकमा उनले प्रचण्ड र बाबुरामलाई नीतिविरुद्ध गएको भन्दै पार्टी छोडेर जान चुनौति थिए ।
..... सो बैठकमा प्रचण्डले आफूहरुले संविधान नै नबन्ने र प्राप्त भएका उपलब्धी नै गुम्ने अवस्था देखेपछि फरक मत कायम राखेर सम्झौता गर्नुपरेको भन्नासाथ औला ठड्याउँदै धोका भएको भन्दै उठेका थिए । पार्टीको नीति र पहिचानको मुद्दा छाडेको भन्दै उनी क्रुद्ध बनेको बैठकमा बाबुरामलेसमेत सम्झाउन सकेका थिएनन् ।
२०७२ साउन २४ गते जनताको सुझावको आधारमा नागरिकताको प्रावधानमा संशोधन गरिएको भनि पनि “र” हटाएर “वा” गर्नुको कुनै अर्थ छैन । मस्यौदाकारले शब्दमा अल्झाएको बाहेक अरु केही होइन ।
मस्यौदाको ११(२) को खण्ड (ख) मा बाबु “वा” आमाको प्रावधान राखियो, पहिले बाबु “र” आमा थियो । तर मस्यौदाको धारा ११(४) मा कुनै व्यक्तिको जन्म हुँदा निजको बाबु र आमा नेपाली नागरिक हुनु पर्ने व्यवस्था रहेको छ । यसरी धारा ११(२)(ख) लाई धारा ११(४) ले काटेको अवस्था छ । यसमा ११(२) (ख) को कुनै औचित्य नै छैन ।
साथै धारा ११(५) मा कुनै बच्चाको बाबु आमा थाहा नभएमा वंशज पाउने र धारा ११(६) मा बाबु पत्ता नलागेको खण्डमा बंशज पाउने प्रावधान छ तर यसलाई प्रतिबन्धानात्मक वाक्यांशले काटेको अवस्था छ ।
यदि नेपाली महिलाले विदेशी पुरुषसँग विवाह गरेमा त्यस्तो पुरुषले नेपाली नागरिकता लिन चाहेमा कस्तो नागरिकता पाउने प्रावधान छैन । त्यसैले १२(२) अनुसार त्यस्तो महिलाबाट जन्मिएको सन्तानले अंगीकृत नागरीकता पाउनेछन् ।
पहिलो “र” भएको अवस्था तथा अहिलेको “वा” राखेको अवस्थामा केही परिवर्तन छैन, बरु अझ बल्झाएको छ । एउटा कुरा पक्का के छ भने विदेशी पुरुषसंग विवाह गरेका नेपाली महिलाको सन्तानले नेपालमा अंगीकृत नागरीकता पाउने छन् । अथवा वंशज नागरीकता लिन चाहेमा बाबु र आमा दुवैको नागरीकता अनिवार्य हुनु पर्ने छ, जहाँ वा को अर्थ भएन ।
