नेपाल गरीब देश। गरीबी अनिवार्य होइन। सही र उचित राजनीतिक र आर्थिक बाटो नेपाल धनी देश बन्न सक्छ। त्यस आर्थिक क्रांति को लागि नभै नहुने भनेको शिक्षा हो। तर शिक्षा भनेको साक्षरता, बीए एमए पीएचडी मात्र होइन। शिक्षा भनेको डॉक्टर इंजीनियर मात्र होइन। शिक्षा लाई संस्कार बाट छुट्याउने भुल गर्नु हुँदैन। शिक्षा र आर्थिक प्रगति को नाममा भएको संस्कार पनि गुमाउनु हुँदैन। स्वास्थ ख़राब गरेर धनी बन्ने अनि पैसा खर्च गरेर फेरि स्वस्थ हुने प्रयास जस्तो गोलचक्कर मा समाज लाई फँसाउनु हुँदैन। विवेक पुर्याएर आर्थिक विकास गर्नुपर्छ।
ईश्वरको अराधना गर्नुपर्छ भन्ने कुरा संस्कारले हो सिकाउने। आमा बुवा को आदर गर्ने कुरा संस्कारले सिकाउने कुरा हो। प्रकृति सँग सामंजस्य मिलाएर बस्ने कुरा संस्कारले सिकाउँछ। तर ईश्वर, मातापिता अथवा पृथ्वी कुनै पनि आर्थिक विकासको बाधक होइन। तीन वटै ले आर्थिक विकास संभव बनाउने हो। अर्थपुर्ण आर्थिक प्रगति।
आर्थिक क्रांति को कुरा आखिर जीडीपी को कुरा हो। प्रति व्यक्ति आय। नापतौल गर्न सकिने नितांत भौतिक कुरा। आफ्नो राजनीतिक क्रांति लाई गन्तव्यमा पुर्याएर, भ्रष्टाचारलाई नियंत्रण गरेर आधार तैयार गर्ने हो भने चीनले ३० वर्षमा गरेको कुरा नेपालले २० वर्षमा गर्न सक्छ। अहिलेको दुनियाको दुई सबैभन्दा डायनामिक अर्थतंत्र नै चीन र भारत। छेउ कै बंगलादेश नै १० वर्षमा कहाँ बाट कहाँ पुगिसक्यो। त्यो जीडीपी वाला कुरामा निर्णायक फैक्टर हो शिक्षा। नेपाल लाई एक लाख सेना, एक लाख सशस्त्र प्रहरी, एक लाख प्रहरी चाहिँदैन। तर नेपाल लाई तीन लाख शिक्षक पनि अपुग हो। शिक्षकले नभ्याएको डिजिटल टेक्नोलॉजी ले गर्न सक्छ। धनी देशका औद्योगिक क्रांति का लागि बनाइएका स्कुल हरु अहिलेको ज्ञान अर्थतंत्र (knowledge economy) का लागि अनुपयुक्त मात्र होइन प्रत्युत्पादक पनि हो। सगरमाथा को उचाई मैले घोक्नु जरूरी छैन, त्यो त मलाई गुगल ले एक सेकंड मा भन्दिन्छ। तर बिभिन्न विषयमा सोचने काम मैले आफैले गर्नुपर्छ। सोचविचार गर्ने (critical thinking), क्रियाशीलता (creative thinking), टीम संचालन (team building) जस्ता कुरा निकै महत्वपुर्ण हुन जान्छन।
शिक्षा को क्षेत्रमा क्रांतिकारी रफ्तारमा सर्वव्यापी काम गर्नुपर्छ आजको सरकार हरुले। साक्षरता को परिभाषा आफैमा एउटा बोटलनेक हो। लेखपढ मा सीमित राख्न सकिँदैन। बोल्ने र सुन्ने स्तरमा नै सम्पुर्ण शिक्षा दिने र लिने वातावरण कस्तो होला? त्यस तर्फ पनि सोच्नुपर्छ।
