यो सीके राउत बीपी कोइराला भन्दा दामी मान्छे हो

यस्ता भन्ने कांग्रेसी पनि पाइन्छ, नेपाल ले कि त गौतम बुद्ध पैदा गर्यो कि त बीपी कोइराला। भावना मा बगेर।

बीपी कोइराला को आफ्नो स्थान छ र राम्रो स्थान छ, तर त्यो गौतम बुद्ध को स्तर को होइन। 

बीपी कोइराला लेखक। बीपी नेता। 

प्रत्येक मायने मा बीपी भन्दा सीके अब्बल हुन। म दुनिया को कुनै पनि कुना मा रहेको नेपाली सँग यस विषयमा बहस गर्न तैयार छु। 

लेखन बाट शुरू गरौं। सरकार र संविधान ढ़ालेर अंतरिम प्रधान मंत्री बने पछि सीके लाई आफ्नो अहिले सम्म को आत्म जीवनी लेख्न ऑफर आउँछ कुनै नाम चलेको विश्व स्तर को प्रकाशक बाट। ऑफर लिनु पनि पर्छ। छ दिन प्रधान मंत्री काम गर्ने। एक दिन त्यो किताब लेख्ने? त्यो किताब इंटरनेशनल बेस्टसेलर हुनेवाला छ। बीपी को कुन चाहिँ किताब इंटरनेशनल बेस्टसेलर भएको छ? त्यो मापदण्ड सीके ले अहिलेसम्म लेखिसकेका कृति हरु को हकमा पनि लागु हुन्छ। राजनीतिक विश्लेषण भो। एक नम्बर मा त छ मधेस अलग देश वाला विश्लेषण। मधेस आन्दोलन को इतिहास मा मात्र होइन नेपाल को राजनीतिक इतिहास मा नै त्यस्तो राम्रो विश्लेषण कसैले लेखेको छैन। दुनिया को कुनै पनि विश्वविद्यालय मा त्यो पठनपाठन गराउन सकिन्छ। दुनिया २०० देश बाट ४०० अथवा ६०० देश सम्म पो पुग्नुपर्ने हो कि? त्यो जायज प्रश्न उठेको हो। 

बीपी समाजवाद का विद्यार्थी हुन विचारक होइन। हुन त यति धेरै किसिम किसिम का समाजवाद छन, म बुझ्दिन। पुष्पकमल पनि र प्रदीप गिरी पनि, दुबै समाजवादी कुन मायने मा? मलाई बुझाइदिनुपर्यो। विश्व को समाजवादी चिन्तन मा बीपी को कुनै योगदान छैन। बीपी ले छ भनेर क्लेम पनि गरेका छैनन। तर चेलाचपाटी ले गुणगान गाउन थाले पछि कुरा कहाँ बाट कहाँ पुग्छ।

योगदान त सीके को पनि छैन। तर सीके को त्यो प्रयास नै होइन। सीके को मौलिक योगदान त्यो हो जो अहिले बन्ने प्रक्रिया मा छ। सारा दुनिया बाट गरीबी कसरी ख़तम गर्ने भन्ने फोर्मुला निर्माणाधीन छ। ये तो ट्रेलर है मेरे दोस्त। चीन ले चीन मा मात्र गरीबी समाप्त गर्यो। नेपाल ले सीके को नेतृत्व मा सारा दुनिया मा गरीबी समाप्त गर्छ। उदाहरण पेश गरेर। 

बौद्धिकता को कुरा। सीके कैंब्रिज पढेको। बीपी बनारस। त्यो जमाना मा मानिस कैंब्रिज जाँदैनथे भन्ने होइन। नेहरू गए त। रामानुजन अत्यंत गरीब परिवार को मानिस। कैंब्रिज पुगे। बीपी हिन्दी बोल्थे किनभने ती भारतीय नागरिक नै थिए। सीके हिन्दी पनि, जापानी पनि बोल्छन। बेइजिंग मा पानी पर्दा चितवन मा छाता ओढ्ने नेपाल का कति जना नेता ले चिनिया भाषा बोल्छन? 

बीपी मेनिफेस्टो आदि राम्रो लेख्ने हो तर प्रशासन मा कमजोर थिए। कु भएको होइन। महिनौं अगाडि देखि बीपी गणेशमान प्रत्येक लाई थाहा थियो हुन लागेको छ भनेर। कु त्यसरी थाहा दिएर हुँदैन। बीपी ले आफ्नो सुरक्षा का लागि ४०० हथियारधारी मात्र खटाएको भये १७ साल नहुने। 

सीके को व्यवस्थापन उच्च स्तर को छ। पार्टी सञ्चालन मा देख्न सकिन्छ। पार्टी महाधिवेशन मा देखियो। 

मेरा पहाड़ी मित्र हरु लाई मेरो आग्रह छ। आँखा को पट्टी खोल्नुस। देश बाट गरीबी समाप्त होस भन्ने तनिक पनि इच्छा छ भने मौका मा चौका हान्ने बेला यही हो। अबकी बार जनमत सरकार। सरकार और संविधान गिरा के जनमत सरकार। पार्टी भन्दा देश ठुलो। 

देश नया संविधान सभा मा जान्छ। प्रथम संविधान सभा। व्हिप लगाएको संविधान सभा त्यो मिसक्यारेज (miscarriage) भयो। अंतरिम संविधान ब्युतन्छ। आन्दोलन चर्किए पछि राष्ट्रपति ले चाल्नुपर्ने कदम हो त्यो।  

जनमत पार्टी के पास भी है एक बीपी। देख लो। 

 

२०१७ साल को कांग्रेस भित्र को व्यापक गुटगत राजनीति

अर्बपति मन्त्री : करोडौंको शेयर, जग्गैजग्गा, घरैघर !

दुई दिनभित्र १० बुँदे कार्यान्वयन नभए एमालेमा अर्को विद्रोह  महाराजगञ्जस्थित एरिकल इभेन्ट्स होटलमा भएको छलफलमा माधव नेपाल समूहमा रहेका तर, उनको नयाँ पार्टी नेकपा एकीकृत समाजवादीमा नगएका केन्द्रीय सदस्य र सांसद गरी ५७ जना सहभागी भएका थिए ।  ....... बैठकले दुई दिनभित्र २७ असारमा भएको १०बुँदे अक्षरशः कार्यान्वयन गर्न पार्टी अध्यक्ष ओलीलाई आग्रह गरेको छ । ‘१० बुँदेसँगै सहायक डकुमेन्टका रुपमा माइन्युट गरिएको छ, त्यसअनुसार तत्काल २ जेठ २०७५ को स्थायी कमिटी बोलाउनुपर्छ,’ एक नेता भन्छन्, ‘स्थायी कमिटीले १० बुँदे अनुमोदन गरेपछि माओवादी केन्द्रबाट आएका र १० बुँदेमा अनुसार १० प्रतिशत केन्द्रीय सदस्यहरु थप गरेर केन्द्रीय कमिटीको कहिले बोलाउने हो, मिति तोकियोस् ।’

तेस्रो धार : न विभाजन रोक्न सक्यो न शक्तिशाली सम्झौता  बुधबार आयोजित पत्रकार सम्मेलनमा सधैंझैं ओलीको प्रस्तुतिले उही सन्देश दिइरहेको थियो । त्यो हो- ‘म हिजो पनि ठीक थिएँ, आज पनि ठीक छु । सुध्रनुछ भने अरू साथीहरू सुध्रिऊन् ।’ ...... एमाले कुनै सैद्धान्तिक/वैचारिक मतभेदका कारण विभाजित भएको होइन । एमालेभित्रको पछिल्लो राजनीतिक भागदौडमा सिद्धान्त, विचार र एजेन्डाको केही छनक देखिएन । यो अँध्यारोमा ज्यान र स्वार्थ जोगाउन चाहनेहरूको भागदौड जस्तै रोचक देखियो । ....... यस्तो अवस्थामा पनि एमालेमा दोस्रो पुस्ताका नेताहरूले ओलीसँग ‘आत्मसमर्पण’ गर्नुको कारण ओली मन परेर होइन । एमाले भन्ने ब्रान्ड र सूर्य चिन्हसँगको आशक्ति हो । न ओली सच्चिएका छन् न उनी सच्चिन्छन् । ओली नजिकका नेताहरूको अभिव्यक्ति सुन्दा यो आशंका थप बलियो हुन्छ । पार्टीभित्र ‘तेस्रो धार’ निर्माणमा कस्सिएका दोस्रो पुस्ताका नेताहरू नयाँ निर्णय गर्न सक्ने क्षमता गुमाएर गएका आफ्ना सबै वाणीहरू बिर्सिएर मूल प्रवाहमै मिसिएका हुन् । ......... ‘राजनीतिमा जब मानिससँग भविष्यका लागि एजेन्डा हुँदैन तब उसले इतिहास बेचेर खाने हो । चुनाव चिन्ह र ब्रान्ड बेचेर टिक्ने हो । टिक्ने र इतिहासको ब्याज खाने उहाँहरूको रुचिको आलोचना गरेर समय बर्बाद गर्नुहुँदैन ।’  ...... उनीहरूको हैसियत त्यस्तै रहनेछ जस्तो हैसियत बुधबारको पत्रकार सम्मेलनमा सोफाहरूको छेउमा फलामे कुर्सीमा बादल बसिरहेका देखिन्थे । बादल तिनै नेता हुन् जसले एमाले छिर्दा दोस्रो वरियताको माग गरिरहेका थिए ।  .......... आन्तरिक लोकतन्त्रबिनाको नेतृत्वको कार्यशैलीले नोकरशाही केन्द्रीयता जन्माउँछ, निरंकुशता जन्माउँछ र यसले अन्ततः जन्माउँछ-अराजकता । ........ जसपा नेता तथा लेखक डम्बर खतिवडा भन्छन्, ‘गणेशमान-किशुनजीले नेपाली कांग्रेस छाडेर मर्नु, आन्दोलनका पर्यायझैं बनेका बाबुराम-वैद्यले माओवादी छाड्नु र अहिले माधव-झलनाथ एमाले छाड्न बाध्य हुनु सारमा एउटै घटनाको पुनरावृत्ति हो र त्यसको अर्थ हो- अतिरिक्त शक्तिको सिद्धान्त क्रियाशील हुनु ।’ ........ लेनिनबाट ‘द गोल्डेन ब्वाई अफ रिभोल्युसन’ अर्थात् क्रान्तिको सुनौला केटोको उपनाम पाएका बुखारिनको प्रसङ्ग यतिबेला स्मरणीय हुनसक्छ । ट्राटस्कीलाई एक्ल्याएर स्टालिनलाई शक्तिशाली बनाउन भूमिका खेलेका बुखारिन र स्टालिनले लामो सहकार्य गरे । ....... जब सत्ता र शक्तिको लडाईं सुरु हुन थाल्यो- बुखारिन स्टालिनबाटै पक्राउ परे । उनले स्टालिनकै जेलबाट आफूलाई नमार्न बिन्ती बिसाउँदै पत्र लेखिरहे । भावशुन्य स्टालिनले बुखारीनलाई बध मैदानमा गोली ठोकेर मार्न लगाए । बुखारिनले स्टालिनको हातबाट म किन मरेँ भनेर थाहा नपाई मर्नुपर्‍यो । ........ आजको युगका केही आशा गरिएका योद्धाले राजनीतिक मृत्युको बाटो रोजे भने त्यो भौतिक मृत्युभन्दा कम भने हुनेछैन ।

ढ़ाई सय वर्ष, ढाई वर्ष

नेपाली कांग्रेस स्थापनाकालमै थिए गुट, फुटको सुरुआत बीपीबाटै नेपाली कांग्रेसको इतिहास जति लामो छ, पार्टीभित्र गुटको इतिहास उति नै लामो छ। ...... चुनावी राजनीतिमा आएपछि २००७–२०१७ र २०४७ यता भने गुटबीच खुलेआम द्वन्द्व भए। ....... पहिलो पटक २००९ सालमा पार्टी विभाजन हुँदा मातृकाप्रसाद कोइराला प्रधानमन्त्री थिए। बीपी कोइराला पार्टी सभापति थिए। दोस्रो पटक २०५९ सालमा विभाजन हुँदा शेरबहादुर देउवा नेतृत्वको सरकार थियो। सभापति गिरिजाप्रसाद कोइराला थिए। ......... सरकारको नेतृत्व गरेका देउवालाई २०५९ सालमा संकटकाल नथप्न पार्टीले निर्देशन दियो। माओवादी द्वन्द्व चरम अवस्थामा थियो। देउवाले पार्टी निर्देशन अवज्ञा गर्दै संकटकाल लम्ब्याए। केन्द्रीय समितिमा कोइराला बहुमतमा थिए। उनले पार्टी बैठक राखेर देउवालाई कारबाही गरे। देउवाले ४ असार २०५९ मा बानेश्वरमा आफू पक्षीय कार्यकताको भेला गरेर नयाँ पार्टी नेपाली कांग्रस (प्रजातान्त्रिक) गठनको घोषणा गरे। ........ २००९ सालमा कांग्रेसमा सबैभन्दा ठूलो फूट हुँदा पार्टी सभापति बीपी कोइराला थिए भने प्रधानमन्त्री मातृकाप्रसाद कोइराला थिए। निवर्तमान पार्टी सभापतिसमेत रहेका मातृकालाई बीपी गुटले कारबाही गरेपछि कांग्रेस विभाजनतर्फ गयो। त्यसबेला कांग्रेस एकैपटक चार चिरा भएको थियो। ......... कांग्रेस स्थापनादेखि नै पार्टीमा मातृका र बीपी गुट जन्मिएका थिए। ........ नेपाली कांग्रेस स्थापनाअघि नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेस हुँदा नै बीपी कोइरालाले पार्टी फुटाउने अभ्यास गरिसकेका थिए। डिल्लीरमण रेग्मीसँगको अन्तरद्वन्द्वका कारण वीपीले पहिलो पटक पार्टी फुटाएका थिए। ........ भारतको बनारसमा १५ कात्तिक २००३ मा भएको एउटा भेला नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेस स्थापनाको पूर्वतयारी थियो। बनारसस्थित डा.देवीप्रसाद सापकोटा बसेको घरमा भएको भेलाले

‘अखिल भारतीय नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेस’

को स्थापना गर्‍यो। पार्टी सभापतिमा डा.सापकोटा, उपसभापतिमा बालचन्द्र शर्मा र महासचिवमा कृष्णप्रसाद भट्टराई चुनिए। .......... चैत २००३ मा विराटनगरमा मजदुर आन्दोलन भयो। आन्दोलनको नेतृत्व गिरिजाप्रसाद कोइराला र मनमोहन अधिकारीले गरेका थिए। पार्टीले स्वामित्व लिएर आन्दोलन हाँक्न बीपी कोइराला विराटनगर पुगे। उनी १२ चैतमा पक्राउ परे। ......... बीपी कोइराला त्यही वर्ष भदौमा जेलमुक्त भए। उनी पुनः कार्यवाहक सभापति पदमा फर्कन चाहन्थे। तर, एक वर्षका लागि चुनिएका रेग्मीले पद त्याग गर्न अस्वीकार गरे। बीपीले २८ असोज २००४ मा आफू नै कार्यवाहक सभापति भएको घोषणा गरे। ......... रेग्मी त्योभन्दा एक कदम अगाडि बढे। उनले जेलमा रहेका टंकप्रसाद आचार्यलाई सभापतिबाट बर्खास्त गरे र आफैं सभापति भएको घोषणा गरे। अब एउटै नाम, नेपाल राष्ट्रिय कांग्रेस नामका दुई पार्टी भए। ........ बीपी समूहलाई भारतको समाजवादी दलको समर्थन थियो भने रेग्मीलाई भारतीय कांग्रेसको समर्थन। रेग्मीको पार्टी २०१५ सालको निर्वाचनसम्मै कायम रह्यो। तर, कुनै पनि क्षेत्रमा विजयी बन्न सकेन। ......... नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेस सक्रिय भएकै बेला १ साउन २००४ मा सुवर्ण र महावीरशमशेरको पहलमा नेपाल प्रजातन्त्र कांग्रेस नामको पार्टी स्थापना भयो। उक्त पार्टीको सभापति महेन्द्रविक्रम शाह र महामन्त्री सूर्यप्रसाद उपाध्याय भए। पार्टीले सशस्त्र क्रान्तिबाट राणा शासन फ्याँक्ने नीति लियो। सुन्दरराज चालिसे, ऋषिकेश शाहका साथै २००७ सालको क्रान्तिका कमान्डर थिरबम मल्ल र जीबी याक्थुम्बा पनि यसका सदस्य थिए। ............ सुवर्ण र महावीरशमशेरको पार्टीसँग प्रशस्त पैसा भए पनि संगठन थिएन। नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेसको संगठन थियो, पैसा थिएन। .......... बीपी कोइराला कात्तिक २००५ मा काठमाडौं आए। उनी काठमाडौंमै बसेर राजनीतिक आन्दोलन चर्काउन चाहन्थे। तर, गिरफ्तारीमा परे। नयाँ नेतृत्व छान्न नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेसको तेस्रो अधिवेशन १८ फागुन २००५ मा दरभङ्गामा भयो। .......... महात्मा गान्धी र भारतीय समाजवादी नेताहरुको समेत दबाब भएपछि राणा शासकले बीपीलाई १६ जेठमा जेलमुक्त गरे। उनले सत्याग्रह रोक्न खबर पठाए। रिहा भएको १२ दिनपछि २८ असारमा तत्कालीन श्री ३ मोहनशमशेरलाई भेट्न पाए। उनलाई क्यान्सर भएको पत्ता लागिसकेको थियो। ............... एकता गर्ने सहमतिपछि २७ चैत २००६ मा कलकत्तास्थित महावीरशमशेरको टाइगर सिनेमा हलमा दुवै पार्टीको भेला बोलाइयो। ......... भेलाले पार्टीको नाम नेपाली कांग्रेस राख्ने निर्णय गर्‍यो। सभापति मातृकाप्रसाद कोइराला र महामन्त्री महेन्द्रविक्रम शाह भए। बीपीलाई सभापति बनाउने गणेशमान सिंहको प्रस्तावमा नेपाल प्रजातन्त्र कांग्रेसका सुवर्णशमशेर र सूर्यप्रसाद उपाध्याय सकारात्मक थिए। तर, महावीरशमशेरले आपत्ती जनाएपछि मातृकाको नाममा सहमति भएको थियो। ........... नेपाल प्रजातन्त्र कांग्रेसको स्थापनामा सुवर्ण र महावीरको बराबर योगदान थियो। पार्टी र क्रान्तिका लागि हुने खर्च दुवैले आधा–आधा बेहोर्थे। ........... राष्ट्रिय कांग्रेस शान्तिपूर्ण आन्दोलनमा विश्वास गर्थ्यो। प्रजातन्त्र कांग्रेसको नीति सशस्त्र संघर्ष गर्ने थियो। उसले हतियार पनि जम्मा पार्न थालिसकेको थियो। त्यसैले नयाँ पार्टीको विधानमा दुवैको सिद्धान्तलाई स्वीकार गर्दै ‘जुनसुकै उपायद्वारा राणा शासनको अन्त्य गरी प्रजातन्त्रको स्थापना गर्ने’ उल्लेख गरियो। ........... सभापति मातृकाप्रसाद कोइराला गान्धीवादी थिए। बीपी र सुवर्णशमशेर सशस्त्र क्रान्तिको पक्षधर भएको .......... मातृकाको गान्धीवादी सिद्धान्तलाई महावीरशमशेर, महेन्द्रविक्रम शाह, सीबी सिंह, डीएन प्रधान आदिले समर्थन गरे। बीपीको गुटमा सुवर्णशमशेर, गणेशमान सिंह, कृष्णप्रसाद भट्टराई, पूर्णसिंह खवास, दिमान सिंहलगायत थिए। पार्टी अध्यक्ष मातृकाप्रसाद भए पनि लगाम बीपीको हातमा थियो। त्यसैले २००७ सालको क्रान्तिको घोषित कमान्डर मातृका थिए। तर, बीपीको निर्णय र आदेश कार्यान्वयन हुन्थ्यो। ............ क्रान्ति स्थगन गर्ने र राणा, कांग्रेस र राजाबीच सम्झौता गर्ने विषयमा पनि मातृका र बीपीबीच मतभेद थियो। राजा त्रिभुवन र भारतका प्रधानमन्त्री जवाहरलाल नेहरुमाथि मातृका बढी विश्वास गर्थे।

वीपी भने राणा सरकारसँग नेपालमै वार्ता र सम्झौता गर्नुपर्छ भन्ने मान्यता राख्थे।

बीपीले वार्ता र सम्झौता विराटनगरमा गर्न राखेको प्रस्ताव भारतीय राजदूत सीपीएन सिन्हाले रोकिदिएका थिए। ............ दिल्ली पुगेका राजा ‘भारतको नियन्त्रण’मा रहेकाले वार्ता र सम्झौता उतै भयो। वार्तामा मातृकाले सुरुमै भारतले गरेको प्रस्तावमा सहमति जनाइहाले। यसबाट बीपी रुष्ट बनेका थिए। ..........

त्यसपछि बनेको अन्तरिम सरकारमा बीपीको नेतृत्वमा कांग्रेस सहभागी भयो। पार्टी सभापति रहेका मातृका असन्तुष्ट भए। पार्टी र सरकारको समन्वय हुन छाड्यो।

............. २००८ सालमा राणा–कांग्रेस मन्त्रीमन्डल पतन हुनुमा नेपाली कांग्रेसभित्र बीपी र मातृका गुटको टकराव पनि एउटा कारण थियो। ........... राणा–कांग्रेस सरकार ढल्नुको तत्कालीन कारण चाहिँ गृहमन्त्री रहेका बीपीको पहलमा ल्याइएको सुरक्षा कानुन नै थियो। उक्त कानुनको विरोधमा २० असोजमा जुलुस प्रदर्शन भयो। ......... कांग्रेसभित्रको खिचातानीले राणाहरुले पनि टाउको उठाउन थालेका थिए। भरतशमशेर विद्रोहमा उत्रिएका थिए। परिस्थिति बिग्रँदै गएको मौका छोपेर भारतको हस्तक्षेप बढेको थियो। मोहनशमशेर नेपाली कांग्रेस र यसका नेता बीपीसँग बदला लिने दाउमा थिए। द्वन्द्व बढ्दै जाँदा कांग्रेसबाट मन्त्रीमन्डलमा सहभागी सबैले राजीनामा दिए। कुनै एक पक्ष मन्त्रीमन्डलबाट हटेपछि सरकार विघटन हुने सम्झौता अनुसार मोहनशमशेर प्रधानमन्त्रीबाट हटे। अन्तरिम संविधानले राजालाई प्रधानमन्त्री छनोटको स्वविवेकीय अधिकार दिएको थियो। नेपाली कांग्रेसको एक पक्ष बीपी नेतृत्वमा र अर्को पक्ष सभापति मातृका नेतृत्वमा एकमना सरकार गठन गर्न चाहन्थ्यो। अन्य दल भने सर्वदलीय सरकारको माग गरिरहेका थिए। बीपीले राजा त्रिभुवनलाई भेटेर आफूले कांग्रेस नेतृत्वको सरकार बनाउन पाउनुपर्ने बताए। तर, भारतका प्रधानमन्त्री जवाहरलाल

नेहरुले बीपीलाई मन पराउँदैन थिए।

यता मातृकाले पनि राजालाई भेटेर सरकारको नेतृत्व गर्न पाउनुपर्ने बताए। नेहरु उनकै पक्षमा थिए। ............... ‘हाम्रो वर्किङ कमिटी बस्यो। वर्किङ कमिटीमा महावीरशमशेर र एक–दुई जनाले जोरदार रुपमा ठूल्दाजु (मातृका)ले सरकार बनाउनुपर्छ भने। किशुनजी मलाई समर्थन गर्ने, सुवर्णजी मलाई समर्थन गर्ने र सूर्यप्रसादजी बीच–बीचको कुरा गर्ने। बहुमतले मलाई नै समर्थन गर्दथे भन्ने मलाइ लाग्दथ्यो। तर, त्यहाँ मतदान भएन।’ ........... भारतका प्रधानमन्त्री नेहरुले पत्र नै लेखेर बीपीलाई प्रधानमन्त्री नबनाउन भनेको आफूलाई राजाले सुनाएको मातृकाले बैठकमा बताए। बैठकले यसबारे बुझ्न तीन जनालाई दरबारमा पठाउने निर्णय गर्‍यो। सुवर्णशमशेर, सूर्यप्रसाद उपाध्याय र कृष्णप्रसाद भट्टराईले उक्त सूचना सत्य भएको खबर ल्याए। अनि कांग्रेसले मातृकालाई नै प्रधानमन्त्री प्रस्ताव गरेर दरबार पठायो। ............... राजा त्रिभुवनले १ मंसीर २००८ मा मातृकालाई प्रधानमन्त्री नियुक्त गरे। कांग्रेसबाट सूर्यप्रसाद उपाध्याय, सुवर्णशमशेर, नादरमुनी थुलुङ, महेन्दविक्रम शाह, भद्रकाली मिश्र, गणेशमान सिंह र महावीरशमशेर मन्त्री भए। यीमध्ये थुलुङ, शाह र महावीरशमशेर मातृका गुटबाट र उपाध्याय, सुवर्णशमशेर, मिश्र र सिंह बीपी गुटबाट थिए। ............ मातृका नेतृत्वको सरकारले इतिहासमा नै पहिलो पटक भारतीय सल्लाहकार मिसन र सैनिक मिसन ल्यायो। ......... २२ फागुन २००८ मा भारतका प्रधानमन्त्री जवाहरलाल नेहरुले भारतीय संसदमा बोल्दै ‘भारत हिमालसम्म आफ्नो सुरक्षासीमा सम्झन्छ’ भन्ने अभिव्यक्ति दिए। चीनसँगको सीमानजिकै चिनियाँ सेनाको गोलीले नेपाल पुलिसका एक हवलदार मारिएको घटनामा नेहरुले यस्तो अभिव्यक्ति दिएका थिए। ...............

मातृकासँग विवाद बढ्न थालेपछि बीपीले ‘एउटै व्यक्ति प्रधानमन्त्री र कांग्रेस अध्यक्ष बन्न सक्दैन’ भन्दै एक पदबाट राजीनामा मागे।

........... १०–१३ जेठ २००९ मा जनकपुरमा कांग्रेसको पाँचौं महाधिवेशन भयो। महाधिवेशनबाट बीपी सभापतिमा निर्वाचित भए। त्यसलगत्तै पार्टीले सरकार शुद्धिकरणका लागि केही निर्देशन दियो। तर, प्रधानमन्त्री मातृकाले अस्वीकार गरे। विशालनगरमा बसेको पार्टीको विशेष महासमिति बैठक पनि मातृका गुटले बहिस्कार गर्‍यो। त्यसपछि पार्टीले ८ साउन २००९ मा मातृकालाई सरकारबाट राजीनामा दिन निर्देशन दियो। ................ मातृकाले ४८ घन्टाभित्र राजीनामा नदिएपछि कांग्रेसले उनीसहित नारदमुनि थुलुङ, महावीरशमशेर र महेन्द्रविक्रम शाहलाई पार्टीबाट निस्कासन गर्‍यो। ............ मातृकाले पार्टीबाट कारबाही भोगेको १० महिनापछि १६ वैशाख २०१० मा आफ्नै नेतृत्वमा ‘राष्ट्रिय प्रजा पार्टी’को स्थापना गरे। यही पार्टीको अध्यक्षको हैसियतमा उनलाई राजा त्रिभुवनले ७ फागुन २०१० मा दोस्रोपटक प्रधानमन्त्री नियुक्त गरे।

माओवादीबाट मन्त्री बन्ने यी हुन् सम्भावित नेताहरु माओवादीले प्रधानमन्त्रीले विश्वासको मत लिइसकेपछि मात्र सरकारमा जाने तयारी गर्नुको कारण छ। त्यो हो– एमालेमा भइरहेको एकताको प्रयास। ........ एमालेको एकता प्रक्रिया अघि बढेमा नेपालपक्ष सरकारमा सहभागी नहुने, तर एकता प्रयास भाँडिएमा नेपालपक्ष पनि सरकारमा आउन सक्ने भएकाले त्यसको असर मन्त्रालय भागवण्डामा पर्नेछ। एमालेको नेपालपक्ष सरकारमा सहभागी नभएमा माओवादी केन्द्रबाट बढीमा १२ जना मन्त्री बन्ने तर, एमाले सहभागी हुने भएमा ८ जनाभन्दा कम मात्रै मन्त्री बन्न सक्ने माओवादी केन्द्रका एक नेताले बताए। ....... नारायणकाजी श्रेष्ठ, हरिबोल गजुरेल, देवेन्द्र पौडेल, देवप्रसाद गुरुङलगायतको नाम मन्त्रीका रुपमा चर्चामा छ। यीमध्ये श्रेष्ठले उपप्रधानमन्त्रीसहित सरकारमा जाने इच्छा देखाएको माओवादी स्रोत बताउँछ। ....... मधेशबाट यसपटक मन्त्रीका लागि मातृका यादव, अमनलाल मोदी र शिवकुमार मण्डलको नाम चर्चामा छ। यादवले यसअघि अवसर पाइसकेकाले मोदी र मण्डलमध्ये एक जना मन्त्री हुने सम्भावना बलियो छ।

जो चोर उसको ठूलो स्वर ! अब न्यायपालिकामाथि पनि खड्ग चलाउने भूत चढेछ : डा. बाबुराम भट्टराई

BP To CK

गलती त बीपी कोइराला र मदन भण्डारी को हो

नेपालको सन्दर्भमा न्युनतम आम्दानी (Universal Basic Income) को अवधारणा 

बीपी कोइराला ले आजीवन राजतन्त्र छोडेनन। अहिले हामीलाई अचम्म पनि लाग्न सक्छ। तर एक्काइसौँ शताब्दी को शुरुवात सम्म एमाले ले पनि त्यही मनस्थिति भने बनाएर राखेको हो। बीपी कोइराला ले कम्युनिस्ट सँग सहकार्य गरेको भए पंचायत अझ चाँडै ढल्थ्यो कि भन्ने हरु छन। तर सोवियत संघ को विगठन ले मात्र गणेशमान आदिलाई कम्युनिस्ट सँग सहकार्य गर्ने हिम्मत दिएको हो। सात सालमा राजतन्त्र बड़ा बलियो। जंग बहादुरले सबै लाई फाले। पाए राजतन्त्र पनि फालथे होला। फालेनन। जड़ा गाडेर बसेको त्यसरी राजतन्त्र। अहिले त राजा आउ देश बचाउ को नारा लाग्छ आककल झुक्कल। बीपी सँग संविधान सभाको माग गर्ने परिस्थिति शायद थिएन। नेपालको राजतन्त्र त्यो बाँदर हो जसलाई संवैधानिक राजतन्त्र नामको नाच सिकाउन सकिँदैन भन्ने सोच सम्म बीपी शायद पुग्न सकेनन। तर शक्ति संतुलन को पनि कुरा आउँछ। एक त अति बलियो संस्था। जड़ा गाडेर बसेको। अर्को कांग्रेस लाई शीत युद्ध भरि के डर थियो भने पायो भने कम्युनिस्ट ले पहिला राजा लाई सिध्यौंछ र लगत्तै हामी लाई। जब कि यथार्थ यो थियो कि थुप्रै कम्युनिस्ट राजा सँग घाँटी जोडेर बसेका थिए। 

सोवियत संघ को विगठन सँग कम्युनिस्ट को हार भयो भन्ने लाइन आयो। मदन भंडारी ले तर हामी बहुदल मानने कम्युनिस्ट भन्दिए। कम्युनिस्ट विचार को इतिहासमा त्यो नया प्रयोग थिएन। लेनिन को पाला मैं त्यो लाइन कम्युनिस्ट प्रकट भएका थिए। लेनिन ले मार झपारे। यो त विचलन हो भनेर। मदन भंडारी को भन्नु यति मात्र थियो कि हाम्रो पसल बंद गर्नु जरूरी छैन। गैर कम्युनिस्ट का लागि केही न केही, तर बहुदलीय जनवाद कम्युनिस्ट हरु का लागि भने ठुलो फड्को थियो। 

नेपाली परिवेशमा लोकतंत्र बारे वैचारिक योगदानमा बीपी नंबर एक छन नै। समाजवाद भने बरु कता कता हरायो। आजको नेपाली कांग्रेस भित्र त्यो विषय मा बहस अथवा विचार विमर्श भएको मलाई थाहा छैन। हुन त नेपालमा समाजवादी बाहेक कुनै पार्टी छैन। संसारमा स्याउ तीन हजार भन्दा बढ़ी किसिमका छन भने जस्तो। समाजवादी त समाजवादी, कस्तो समाजवादी? 

नेपालमा ली कुआन यु र सिंगापुर को कुरा बड़ा उठ्ने गर्छ। कृष्ण प्रसाद भट्टराई अंतरिम प्रधान मंत्री हुँदा सार्क सम्मलेन मा मालदीव्स जाँदा प्लेन को बाटो सिंगापुर मा स्टॉप थियो। सीधा फ्लाइट छैन। एयरपोर्ट मा एक दुई घंटा मात्र का लागि बाटो परेर आएका, कुनै औपचारिक भ्रमण त थिएन, तैपनि प्रधान मंत्री त हो, अनि ली कुआन यु सिंगापुर एयरपोर्ट मा कृष्ण प्रसाद भट्टराई लाई भेट्न पुगे। भट्टराई जी सन १९६० मा नेपाल को र सिंगापुर को प्रति व्यक्ति आय उही उही थियो। नभनेको कुरा ली कुआन यु को आदर्श पनि प्रजातान्त्रिक समाजवाद नै थियो। 

बीपी कोइराला र मदन भण्डारी तर गणतंत्र र संघीयता सम्म पुगेनन। गणतंत्र मदन भंडारी का लागि अपेंडिक्स जस्तो, शरीरमा त छ अंग तर नाम मात्रको। संघीयता माओवादी को देन हुँदो हो त अंतरिम संविधान मा शुरू मा नै आइसकेको हुँदो हो। संघीयता मधेसको सडकले दिएको हो नेपाल लाई। 

दोस्रो संविधान सभा ताका भनेका रामचंद्र पौडेल ले "हामी त कुहिरा का काग भएका छौं!" संघीयता संघीयता भन्छन यिनी, खोई यस बारे त बीपी ले केही बोलेको पाइँदैन भने जस्तो। देशमा गणतंत्र आउनु अगाडि नेपाली कांग्रेस को कुनै महाधिवेशन ले गणतंत्र अब हाम्रो आधिकारिक लाइन भनेर पास गरेको थिएन। नेपाली कांग्रेस का लागि गणतंत्र भुइँचालो जस्तो आइपुग्यो। छैन भनौं भने यति स्पष्ट सँग यथार्थ बनिसक्यो तर आफुले लक्ष्य गरेर ल्याएको होइन। संघीयता त नेका र एमाले का लागि सुनामी। यो न आइदिएको भए हुन्थ्यो। आए पनि एक दिन त यो पानी वापस फर्किन्छ कि भने जस्तो। 

बीपी र मदन को वैचारिक योगदान लोकतंत्र र समाजवाद सम्म रह्यो। गणतंत्र र संघीयता सम्म फड्को मार्न नसकेको चाहिं हो नै। र त्यो समस्या पनि नहुँदो हो, कांग्रेस ले बीपी लाई र एमाले ले मदन लाई पुजनीय नबनाइदिएको भए। नेता पुज्ने होइन, ईश्वर पुज्ने हो। 

एमाले ले गणतांत्रिक फड्को मारेन भन्ने कुरा केपी ओली को कदम कदम मा देखिन्छ। महाधिवेशन ले मलाई अध्यक्ष चुन्यो म श्री ३ भएँ, एमाले संसदीय दल ले मलाई प्रधान मंत्री चुन्यो म अब श्री ५ भएँ जस्तो व्यवहार। आफु लाई अविश्वास गर्न लागेको संसद नै चट। आफ्ना अगाडि नतमस्तक नहुने महाधिवेशन द्वारा निर्वाचित पदाधिकारी जति सबै चट। त्यो गणतांत्रिक सोच होइन। संघीयता त ओली ओठ ले पनि स्वीकार्दैनन। कर्णाली प्रदेशको मंत्रीमंडल त म बनाउँछु एक पटक भनेको होइन ओली ले? 

गणतंत्र संविधान मा आयो, व्यवहारमा आएको छैन। संघीयता त संविधानमा पनि आएको छैन। 

From Third World To First: The Singapore Story by Lee Kuan Yew (Free PDF Download)
Abundance: The Future Is Better Than You Think by Peter Diamandis (Free PDF Download)

BP Koirala: Inept?

राजाले सीधै अब कि तँ छैनस् कि म भन्दासमेत बीपी भने लाचारीको बिछ्यौनामा बसेर मन्त्रिपरिषद बैठकमै भनिरहेका थिए, ‘त्यसलाई रोक्ने वा प्रतिकार गर्ने हामीसँग कुनै उपाय छैन । यसलाई ब्यहोर्नैपर्छ (कोइराला, उही, पृ. २७३) ।’ उपाय नभएको होइन, बीपीको दीर्घचेतको चश्मा दोषी भएको थियो, सत्तामा अडेस लागेका कारण । पौने दुई वर्षअघि मात्रै प्रचण्ड बहुमत ल्याएर सरकार बनाएका बीपी प्रजातन्त्र नै खाएर महेन्द्रले मनोमानी गर्दै छन् भनेर अनेक मन्त्री, राजनीतिक नेता, कूटनीतिक नियोगका मानिसहरूले भनिरहँदा पनि राजाले केही गर्दैनन्, गरे नै भने पनि पो के नै गर्न सकिन्छ र भन्ने खालको निराशाको जुन खाले चरममा पुगेर आत्मसमर्पण गरिरहेका थिए, त्यसको विकल्पमा सारा पार्टी पंक्ति परिचालन गरेर केही सहरमा सरकारका पक्षमा ठूलठूला प्रदर्शन गराएको भए, त्यसले महेन्द्रको उत्तेजित भइरहेको ‘ढ्याके चश्मा’ को ‘पावर’ घटाइदिने थियो । उसमाथि कम्युनिस्ट पार्टी र गोर्खा परिषदले प्रधानमन्त्री बीपीलाई महेन्द्रले गडबडी गर्न लागे हामी तपाईंकै पक्षमा उभिन्छौं भनेर बलियो ढाडस दिएका थिए । तर, बीपी ढोडजस्तो आत्मबलको भरोसामा उभिएका थिए क्यार, नीच मारेर महेन्द्रको मार थाप्ने घडीको प्रतीक्षा गरिबसे !

२००७ सालमा राजा, राणा र कांग्रेसबीच दिल्लीमा भएको भनिएको सुलहको जुन प्रस्ताव थियो, त्यसमा सशस्त्र युद्धरत नेपाली कांग्रेसको कुनै पनि किसिमको अडान या विचारको प्रतिनिधित्व या संलग्नता थिएन । खासमा पहिले नेहरूले प्रस्ताव गरी त्रिभुवनमार्फत पठाएका बुँदाहरू मोहनशमशेरले आफ्नो हुर्मत जोगाउन नौटंकी गरी सामान्य संशोधनसहित जे घोषणा गरे काठमाडौंमा, त्यसलाई भारतमा शरणार्थी बनेका त्रिभुवनले उतैबाट समर्थन गरे । बेलायत भ्रमणमा रहेका नेहरूले लन्डनबाटै वक्तव्य जारी गरिदिए— नेपालका प्रधानमन्त्रीले राजनीतिक सुधारको जुन घोषणा गरेका छन्, म त्यसको स्वागत गर्छु । कालान्तरमा मोहनशमशेरको त्यही घोषणा अनि त्यसउपर त्रिभुवन र नेहरूको अनुमोदनलाई कांग्रेसले स्वीकार गर्‍यो । ......... यी घटनाहरूले कांग्रेस र यसको नेतृत्वमा जारी सशस्त्र संघर्षको खास अधिकारी दाबी गर्ने बीपी आफ्नो लक्ष्य, विचार, क्रान्तिको आखिरी परिणामको दृढतामा रत्तीभर प्रस्ट थिएनन् भन्ने देखाउँछन् । ....... मोहनशमशेरको नेतृत्वको सरकारबाट राजीनामा दिएपछि बीपी आफ्नै नेतृत्वमा सरकार बन्नेमा ढुक्क थिए । तर बने मातृकाप्रसाद । त्रिभुवन भन्थे— युवराज (महेन्द्र) ले तिमीहरू (बीपी) लाई धुरुधुरु रुवाउँछ । ....... उनकै मन्त्रिपरिषदका सदस्यहरू भन्थे— महेन्द्रले सत्ता लिँदै छन् । मस्तराम बीपी भन्थे— तपाईंसँग के प्रमाण छ ? त्यसै भन्दिने जे पनि ? आफैलाई जेलको छिँंडीमा पटक–पटक सुताउने राजतन्त्रसँग आफ्नो घाँटी जोडिएको भन्छन् बीपी, देशमा खतरा आइलागेको कारण देखाएर । उनको घाँटी जोडिएको राजतन्त्रले उनको बुझाइविपरीत त्यसको थप तीन दशक पनि देशलाई थेग्न सकेन । यसमा पनि बीपीको दृष्टिचेत दोषी देखिन्छ । ....... पुष्पलालले बीपीलाई पञ्चायतविरुद्ध संयुक्त संघर्षको प्रस्ताव राखेका थिए । २०३० को त्यस्तै प्रस्तावबारे बीपीले सारनाथमा जवाफ दिए पुष्पलाललाई, ‘नेपालका कम्युनिस्टहरूसँग मिलेर जाँदा मलाई गाह्रो हुन्छ । जानु त पर्ने हो, पर्खनुस् ....... बरु पुष्पलालले भनेझैं बीपीले संयुक्त संघर्ष अस्वीकार गरेको सोह्र वर्षपछि कांग्रेस–कम्युनिस्ट संयुक्त आन्दोलनका कारण, बीपीको सरकार बरखास्त गरी महेन्द्रले लादेको पञ्चायत बिदा भयो । बरु पुष्पलालमा देशको राजनीतिको दूरदृष्टि देखिन्छÙ वैचारिक दृढता र दीर्घकालीन कार्यक्रम देखिन्छ । संविधानसभा, गणतन्त्रजस्ता जुन कार्यक्रम उनी नेतृत्वको कम्युनिस्ट पार्टीले अघि सारेको थियो, समय लाग्यो, तर देशले त्यहाँ नपुगी धरै पाएन । यस्तो थियो, बीपीको राजनीतिक चेतको दृष्टिदोष । ........ कांग्रेसको बहुमत आउँछ भन्ने निश्चित लागेको भए सम्भवतः महेन्द्रले चुनावै गराउने थिएनन् । त्यसैको परीक्षण गर्न उनी चुनावको घोषणाअघि देश दौडाहामा निस्किएका थिए । काठमाडौं, थानसिंह बेसी, नुवाकोट, सामरी भन्ज्याङ, कटुन्जे, ज्यामरुङ, दरबुङ फाँट, मनकामना, गोरखा बजार, पालुङटार, बन्दीपुर, दमौली, पोखरा, पश्चिम नुवाकोट, भीरकोट, गह्रौंकोट, तानसेन, खस्यौली, तौलिहवा हुँदै नेपालगन्ज, दाङ लगायत पुगेका थिए उनी । तत्तत् स्थानका कर्मचारी र सुरक्षा निकाय, गोर्खा परिषदसम्बद्ध नेताहरूसँगको कुराकानीबाट महेन्द्र कांग्रेसको बहुमत आउँदैन भन्ने निश्चयमा पुगेका थिए । त्यही भ्रमणका क्रममा हो, महेन्द्रले तौलिहवामा काठमाडौंलाई नेपाल नभन्नू, मेचीदेखि महाकालीलाई नेपाल भन्नू, राजधानीलाई काठमाडौं मात्रै भन्नू भनेर भाषण गरेको । उनलाई निकटस्थहरूले चुनावमा कसैको पनि बहुमत आउँदैन भनेर कान फुकेका थिए ............. महेन्द्रले कथं बीपीले चुनाव जितिहाले, कसरीआफ्नो हात माथि पार्ने भन्ने खेललाई आकार दिइसकेका थिए, संविधानमा आफूअनुकूल प्रावधानहरू राखेर । २००७ सालको परिवर्तनपछि ‘नेपाल सरकार’ लेख्ने गरिएकामा २०१५ वैशाख २ देखि महेन्द्रले ‘श्री ५ को सरकार’ लेख्ने आदेश जारी गराएका थिए । सेनाआफ्नो मातहत रहने मात्रै होइन, संसदमा राजपरिवारबारे छलफल गर्न नपाइने, संकटकालीन अधिकार राजाले प्रयोग गर्ने र त्यसलाई संसदबाट अनुमोदन गर्न नपर्ने प्रावधान संविधानमा उल्लेख गरिएका थिए । आसन्न चुनावको सम्भावित बहुमतको ज्वरोले ग्रस्त बीपीको दोषी चश्माले महेन्द्रको चतुर्‍याइँको तस्बिर प्रस्टसँग देख्न सकेन । फलस्वरूप पुस १ मा महेन्द्रले आफूसँग रहेको त्यही विशेषाधिकार प्रयोग गरेर प्रजातन्त्र सिद्ध्याइदिए । ......... भ्रष्टाचारको विरोध र सुशासनको हौवा पिटाएर शिशु प्रजातन्त्रको जननिर्वाचित डेढवर्षे सरकारलाई बलात् जेलको बाटो देखाएका महेन्द्रबारे उनैले टीका लगाएर प्रधानमन्त्री बनाएका डा. केआई सिंहले बडो कठोर टिप्पणी गरेका थिए— मेरो पालामा भ्रष्टाचार निर्मूल पारूँ भनी त्यसको मूल खोज्दै गएँ । जाँदा–जाँदा म त राजदरबारको मूलढोकामै पो पुगेंँ । जुन दिन त्यहाँ पुगेँं, मैले मेरो मन्त्रिमण्डल विघटन भएको सुन्नुपर्‍यो .............. महेन्द्रलाई लाग्थ्यो— सबै शक्ति हातमा लिएर, विरोधीहरूलाई तह लगाएर प्रयास गरियो भने देश विकास त चुट्कीको भरमा गर्न सकिहालिन्छ । बीपीले बित्थामा दुई वर्ष मलाई गाली गरेर निखारे । तर, जब सत्ता हातमा लिएर उनी अघि बढे, २०२२ तिरदेखि नै उनी अब पार लाग्दैन भन्नेमा पुगिसकेका थिए । जीवनको आखिरी कालमा आफूनिकट भएकाहरू सबै स्वार्थवश आफूसँग नजिकिएको, प्रजातन्त्रको विकल्पले गतिलो परिणाम नदिएको र बीपीको दाँजोमा उभिने अर्को मानिस आफूले नदेखेको बताउन थालेका थिए । ........ प्रधानमन्त्री बनाएर दुनियाँलाई देखाउन बीपीभन्दा योग्य मानिस मसँग कोही छैन । .......

२००३ माघ १२–१३ मा कलकत्ताको भवानीपुरस्थित खालसा हाइस्कुलमा भएको अखिल भारतीय नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेस (पछि नेपाली कांग्रेस) को सम्मेलनको समापन समारोहमा बीपीले भनेका थिए— ‘वास्तवमा नेपाल र भारत दुई देश हैनन् । सबै प्रकारले नेपाल भारतवर्षको एउटा अंग भएको देखिन्छ

........ तिनै बीपी २०३३ साल पुस १६ मा मेलमिलापको नीति लिएर स्वदेश फर्किएपछिअसाधारण देशभक्तका रूपमा प्रस्तुत हुन्छन् । ..... बीपीमा नजिकको घटनाक्रम र त्यसले ल्याउने परिणामबारे सुझबुझ राख्नमा दृष्टिदोष देखिन्छ । तात्कालिक घटनाक्रमले जता लतार्‍यो, उतै लतारिने प्रवृत्ति देखिन्छ उनमा । ....... आफ्नै निर्वाचित सरकारसम्म जोगाउन नसक्ने, राजाका षड्यन्त्रहरूको सामना गरेर त्यसलाई विफल बनाउन नसक्ने, सेनाको लोकतान्त्रीकरणको होस सैन्य–बन्दी बनेपछि मात्र आउने, संविधानसभाको युगीन आवाजलाई संसदीय चुनावसँग साटफेर गर्ने, सत्तामा छँदा अरूमाथि दमन गर्ने बीपी कमजोरीको उत्तिकै अग्लो रासमा उभिएका छन् । ........ महेन्द्रमा भने तत्कालीन समयलाई देख्न सक्ने नजिकको दृष्टि तेज देखिन्छ भने आफ्ना कदमले ल्याउन सक्ने दीर्घकालीन असर खुट्याउन सक्ने क्षमता कमजोर ।

महेंद्र पथ भनेको चीनको एक भाषा, एक भेष, एक देश र तैं चुप मैं चुप नै होइन र?

महेंद्र पथ भनेको चीनको एक भाषा, एक भेष, एक देश (unitary state) र तैं चुप मैं चुप (no free speech) नै होइन र?


राजा महेंद्र ले चीन र भारत लाई एक अर्का विरुद्ध प्रयोग गरेका होइनन कि चीन लाई अँगालेका हुन। वाक स्वतंत्रता को समाप्ति, संगठनको स्वतंत्रता को समाप्ति, एक भाषा, एक भेष, एक देश ---- त्यो सब चिनिया मोडल हो। अझ माओ पनि राजा जस्तै थिएनन र? आजीवन शासन गरे। अहिले ओली महेंद्र पथमा हिडेको भन्नु पुर्ण सत्य भएन। अब ideology export गर्नु चीनको घोषित नीति नै भइसकेको अवस्था मा नेपाली जनता ओलीसँग सतर्क हुनुपर्छ। नेपाल चीन का लागि आकर्षक छ। भारत र अमेरिका दुबै लाई एकै पटक नीचा देखाउन मिल्ने ठाउँ।

दुई तिहाई ल्याएर संविधान संसोधन गर्छु भनेको के ओली ले? बहुदल, वाक स्वतंत्रता आदि लाई तत्काल लाई मान्नुपरे मानने पछि फाल्ने भनेको हो कि?

भन्दैमा भारत कै राजनीतिक सिस्टम राम्रो, अमेरिका को फोटोकॉपी गर्नु पर्छ भन्ने होइन। लोकतंत्र जुन जुन देशमा छ त्यस्तो प्रत्येक देशमा आफ्नै विशिस्ट किसिमको छ। उत्तरी युरोप मा रहेको लोकतंत्र लाई त औपचारिक रूप मा नै समाजवाद नै भन्ने गरिन्छ। तर त्यस्तो प्रत्येक ठाउँ मा मानव अधिकार को पुर्ण गारंटी छ। वाक स्वतंत्रता छ कि छैन भन्नेमा दुईमत छैन। विभिन्न राजनीतिक पार्टी को meaningful अस्तित्व छ।

तर चीन ले भनेको समाजवाद उत्तरी युरोप को जस्तो होइन। ओली ले भनेको समाजवाद त चीन को जस्तो पनि होइन। ओली को आइडियोलॉजी त नाङ्गो माफ़ियातंत्र र सिंडिकेट राज हो, लुटतंत्र हो, Tammany Hall हो।

बीपी कोइराला लाई लेखक, विचारक भन्न मिल्छ, तर कुशल राजनीतिज्ञ भन्न मिल्दैन। महेंद्र ले कु गर्ने कुरा महिनौं सम्म थाहा पाएर पनि sitting duck भएर बसे। नेहरू को मा कूदेर जानु पर्ने थियो। माओ र नेहरू बीच को फरक बुझ्न सक्नुपर्थ्यो। नेपालमा राजनीति गर्न त्यति geopolitics त बुझ्न सक्नुपर्छ।

बीपी: मुर्ति, बौद्धिक व्यक्ति, आईडीयोलग, नेता

बीपी कोइराला सबभन्दा पहिला त मुर्ति हो। काँग्रेस जनले पुजा गर्ने। त्यो अधिकार छ। त्यो काँग्रेस को आतंरिक कुरा।

दोस्रो बीपी को बौद्धिकता, जसमा शंका गर्ने ठाउँ छैन। उच्च कोटि को प्रतिभा।

तर आईडीयोलग को रुपमा त बीपीले मधेसीलाई ठग्नु ठगेका हुन। मधेसमा प्रमुख धरातल भएको पार्टीले नै मधेसलाई  सकेसम्म ठग्ने --- त्यो बनाएकै बीपीले हो।

नेता को रुपमा पनि शंका छ। कांतिपुर मा हप्तों अगाडि एउटा लेख आएथ्यो, २०१७ को कु बारे। त्यो लेख मा वर्णन गरिएको घटनाक्रम सत्य हो भने त बीपी अचम्मै को मान्छे रहेछन्। कु भनेको त थाहा नै नपाउने गरी हुने कुरा हो। पहिरो जाने जस्तो। यो त महीनों, हप्तो, कैयन दिन को अग्रिम चेतावनी पाएका रहेछन् बीपीले। अनि के कुरेर बसेको? महेंद्र ले सेना र प्रहरी पनि हात पार्न गार्हो रहेछ। बीपी ले समाउन आएको मान्छे थुरु थुरु कामेको छ। बीपी ले झपारेको भए त्यही साम्ने मुत्ने जस्तो गरेर। यो त कु भन्न मिल्दैन। देशले मजाले ५० वर्ष गुमायो। बीपीले थाहा पाउना साथ दिल्ली हान्निनु पर्ने। नेहरू ले जे गर्नु गर्थे। अव्यवहारिक भन्ने कि ---- मेरो त बीपी को इमेज नै स्खलन भयो। यो बीपी कोइराला त बड़ा अचम्म को मान्छे रहेछ जस्तो लाग्यो। कि त त्यो लेख गलत हो। महेंद्र को मान्छे ले लेखेको हो, ढाटेको हो।

मुगाम्बो खुश हुवा (2)

मुगाम्बो खुश हुवा

जनताले दिएको मत को समानुपातिक राज्य बाट नै पार्टी ले पैसा पाउने धेरै राम्रो हो। तर यसलाई सही तरिकाले लागु गर्ने तरिका के हुन सक्छ?

यो अब हुने चुनाव बाट शुरू गर्नु पर्ने हुन्छ। किनभने जुन पछिल्लो चुनाव भयो त्यहाँ वैद्य ले चुनाव भाँड़छ भन्ने निहुँ मा नेपाल सेना ले व्यापक धाँधली गरेको चुनाव भयो। Extreme Left र Extreme Right को जानी नजानी गठबंधन बन्यो। वैद्य ले होइन भन्न पाउँदैन। बोली होइन व्यवहार हेरिन्छ।

१. ५% वाला थ्रेसहोल्ड सही नै हो। ५% हुँदा त सद्भावना क्वालीफाई हुन्थ्यो भने १.५% त केही होइन। भने पछि मधेसिया हरु ले गठबंधन बनाउने होइन फटाफट पार्टी एकीकरण गर्नु पर्ने भो। मधेसी जनजाति को एउटै पार्टी बनाउ। यानि कि संघीय गठबंधन का ८ पार्टी र सानो मधेसी मोर्चा का ४ पार्टी, सब एउटै पार्टी बन्नू पर्ने भो। १०% वोट ल्याउँछ। देशको तीन ठुलो पार्टी मध्ये एक बन्छ।

निर्वाचन आयोगले प्रत्येक पार्टीको सम्पत्तिको विवरण लिनुपर्ने हुन्छ। जस्तो भनौं काँग्रेस, एमाले र एमाओवादी सँग आफ्नै पार्टी कार्यालय छ, मकान आफ्नै छ भने र अरु फुच्चे पार्टी हरु सँग त्यो छैन भने त्यसको मुल्यांकन हुनुपर्यो। औसत ५ करोड़ को घर छ भने, र एमाले ले २०% वोट ल्यायो भने आफ्नो घर नभएको १०% वोट ल्याउने पार्टी लाई घर बनाउन ढाई करोड़ दिनुपर्ने भो। पहिलो पटक, एक पटक का लागि।

राज्य ले नै पैसा दिने भए पछि पार्टी हरुले अरु कुनै स्रोत बाट पैसा नपाउने गर्नु पर्छ। यहाँ सम्म कि आफ्नो सदस्य हरु बाट पैसा लिन नपाउने गर्नु पर्छ। अथवा सदस्ता शुल्क निर्वाचन आयोगले नै निर्धारण गर्नु पर्छ। लक्ष्मी गोलछा सँग पैसा लिन नपाउने गर्नु पर्छ। एमाले ले गोलछा, चौधरी NGO वाला हरु सब लाई फुसलाएर धुमधाम गरेको छ।

यो सिस्टम मा गयो, पार्टी को आय व्यय पारदर्शी भयो भने अनि विकसित देश हरुमा जस्तै पार्टी अध्यक्ष हरु लामो समय टिकिरहने हुँदैन। पोखरी नदी बन्छ। अहिले त चुनाव खर्च नै कोइराला खानदान ले दिए जस्तो लाग्छ। अनि कसरी चैलेंज गर्छ मान्छेले कोइराला लाई? १०-२० बिघा वाला कोइराला खानदान। जब कि पैसा कोइराला खानदान ले कहिले पनि हालेन। २००७ साल को सशस्त्र क्रांति को फंडिंग गर्यो नेहरुले।

सुशील को तीन वटा फोन थियो। अहिले कति वटा पुग्यो?

जलस्रोत बारे

नेपालको जलश्रोतमा भारतीय नियत

संविधान निर्माणपूर्व ‘भारतीय धारणा’ बुझेर फर्केका शीर्ष नेताहरु कोठे बैठकमा भन्छन्, ‘भारतको चाहना कोशी र कर्णालीमा उच्च बाँध निर्माण गर्ने परिस्थिति निर्माण गर्नु हो, त्यसकारण दुवै नदी उसको चाहनाअनुरुपको प्रदेशभित्र पार्न चाहन्छ । भारतीय नेताहरु किन बुझ्दैनन् कि पहाडी प्रदेशले नचाहेसम्म त्यहाँ उच्च बाँध बन्दैनन् भन्ने विषय ।’ ........ अस्थीर राजनीतिकै मौका छोपी भारतले कोशी र गण्डकीमा बाँध बाँधी बिहार र उत्तरप्रदेश हराभरा बनाएको हो । यतिखेर भारत जसरी पनि कोशी–कर्णालीमा उच्च बाँध निर्माण गर्न चाहन्छ । उच्च बाँध निर्माणसँगै भारत दुई प्रदेशका निम्ति पानीको दीर्घकालीन जोहो सक्षम हुनेछ । ...... जब नेपाललाई चरम संक्रमण र चेपुवामा पार्न सकिन्छ तब मात्र सम्झौताका निम्ति सहज हुन्छ भन्ने भारतीयहरुको पुरानो फर्मूला हो– २००७ को दिल्ली सम्झौतायताका हरेकखाले सम्झौता त्यही पृष्ठभूमिमा भएका हुन् । ..... दलविहीन पञ्चायतविरुद्ध जनआन्दोलन चर्किरहेकै बखत २०४६ मा पनि भारतीय शासकले ‘परिस्थितिको उपयोग’ गर्ने प्रयत्न नगरेको होइन । तत्कालीन राष्ट्रिय पञ्चायत अध्यक्ष नवराज सुवेदीले आफ्नो पुस्तक ‘इतिहासको एक कालखण्ड’मा लेखेका छन्, ‘२०४६ चैत १८ मा भारतीय विदेश सचिव एस.के. सिंह काठमाडौं आएर राजा वीरेन्द्रलाई भेटे । राजालाई अप्ठ्यारो परेको हुँदा मानिहाल्छन् कि भनी दश बुँदाको प्रस्ताव आएको थियो । त्यो प्रस्ताव मानेको भए नेपालको जलस्रोतमा भारतको आधिपत्य मात्र कायम हुने थिएन, नेपालले भारतको सुरक्षा छाता पनि स्वीकार्नुपथ्र्याे । राजा वीरेन्द्रले मानेनन् । राजसंस्था यसैकारणबाट जान्छ भने पनि जाओस्, तर म भूटानको जस्तो राजा हुन चाहन्न । बरु पञ्चायत र आफूलाई बलि दिन्छु ।’ .......

बिहारमा भर्खरै सम्पन्न विधानसभा चुनावका बेला हरेक ठाउँका भाषणमा भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले नेपालबाट पानी ल्याएर बिहार हराभरा गर्ने आश्वासन वितरण गरेका थिए । त्यसो त, नेपालको पानी बगेर जाने भारत नै हो ।

...... वर्षाका बेला बाढीले नेपाल मात्र होइन, भारतलाई पनि डुबाउने गरेको छ भने हिउँदमा पानीको अभावमा जमिनहरु सुखा रहने गरेको छ । त्यहीकारण भारतले ‘उच्च–बाँध’ निर्माण गरेर ‘नियन्त्रित पानी’ (रेगुलेटेड वाटर) उपयोग गर्ने दीर्घकालीन रणनीतिमा छ । उसले नियन्त्रित पानी लैजाने क्रममा नेपालको धेरै पहाडी भू–भाग डुबानमा पर्छन् । ......

तराईले भोग गर्ने पानीको भाग भारतीय खोस्ने हुन्, पहाडले होइन । ठूला नदीका पानी पहाडका निम्ति आवश्यक छैन, किनभने उपयोग गर्ने जमिन छैन । त्यो पानी तराईलाई हराभरा बनाउन काम लाग्थ्यो ।

...... भारतीय स्पष्ट बुझाइ हो, ‘नेपालले बिजुली बेचेर राम्रो आम्दानी गरेको खण्डमा भोलि सिंचाईका निम्ति नदीमा बाँध बाँध्ने हैसियत बनाउँछ, आर्थिक रुपले नेपाललाई त्यो हैसियतमै पुग्नै दिनुहुन्न ।’ यो नाकाबन्दी पनि नेपालको अर्थतन्त्र उठ्न नदिने रणनीतिकै उपज हो । ..... कांग्रेस चरम आन्तरिक झगडामा फँसेको र दरबार कमजोर भएको मौका छोपी नेपाल–भारतबीचका कोशी–सम्झौता हुन पुग्यो– २०११ वैशाख १२ का दिन । त्यतिखेर कांग्रेस मातृकाप्रसाद कोइराला र विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाबीचको पदीय झगडा पँmसेको थियो भने दरबार भारतीयहरुकै दवदवा थियो । तत्कालीन राजाका सचिव र सल्लाहकारमा भारतीयहरु नै थिए भने मन्त्रिपरिषद्मा भारतीयहरुको हालीमुहाली चलेको थियो । ......

मातृकाप्रसाद कोइरालाले यदि नेपालमा निर्माण गर्न नदिए भारतले अलि तल टेढीबजारमा बाँध निर्माण गरी नेपाललाई डुबाउँछ भन्ने तर्क दिंदै सम्झौता गर्न उद्यत भए ।

...... सम्झौतापूर्व भारतबाट प्रस्तावित ‘इन्जिनियरिङ’को विकल्प नेपालले दिन सकेनन् । नेपालले आफूलाई बढी हित हुने विकल्प दिन नसक्दा उसकै प्रस्तावले मूर्त रुप पाएको हो । ...... तत्कालीन नहर तथा विद्युत् मन्त्रालय सचिव लक्ष्मणप्रसाद रिमालले लेखेका छन्, ‘अघिल्लो दिन हामीले स्पष्ट रुपमा कोशी ब्यारेज नेपालले भारतलाई ९९ वर्षका लागि लिजमा दिनेछ भनी टुंग्याएका थियौं । भारतीय पक्ष १९९ वर्षका लागि लिन चाहन्थ्यो । ९९ वर्षमा नै सहमति भएको थियो । तर धेरै पछि औपचारिक सम्झौतापत्रमा ‘१९९ वर्ष’ परेको देखियो । म एकदम हतप्रभ भएँ ।’ यसले पनि देखाउँछ कि भारतीयहरु यो हदसम्म तल झर्न तयार हुन्छन् । ....... कोशी योजनाप्रति कांग्रेस सभापति

विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाले त्यति ठूलो आयोजनाको दुई–तीन दिनभित्रै तमाम छलफल गरी टुंग्याएकोमा आशंका व्यक्त गरेका थिए । ‘कसरी यत्रो ठूलो योजना तमाम फाइदा, बेफाइदा टेक्निकल प्वाइन्टमा विचार गरियो ?’ कोइरालाको प्रश्न थियो– ‘यदि हामीसँग त्यस्ते ठूला विशेषज्ञ छैनन् भने विदेशी विशेषत्रहरुसँग सल्लाह लिइयो ? हडबडले त काम भएन ? हिन्दूस्तानले हामीसँग अन्तसम्म कुरा नगरेर हडबडीमा हामीलाई पारेर अन्तिम घडीमा हाम्रो स्वीकृति लिएको हो । यो एउटा नराम्रो परम्परा भइआएको छ । कोशी योजनाको हित या अहितको दृष्टिबाट राम्ररी अध्ययन भएन ।’

........ २०१६ मंसिर १९ मा गण्डक सिंचाई तथा विद्युत् योजना सम्झौता हुन पुग्यो । सम्झौताबारे संसदमा खास बहस नगरिएपछि विपक्षीहरु सशंकित हुन पुगेका थिए । ‘असमान गण्डक सम्झौता राष्ट्रको निम्ति कलंक हो’ भन्ने नारा लाग्यो । २०१६ पुसमा दाङ–देउखुरी डुबाउने गरी भारतले ‘जलकुन्डी’ निर्माण गर्ने विषयले राजनीति तताएको थियो । भारतले बाँध निर्माणका विषयमा अध्ययन गर्न भवनहरु निर्माण शुरु गरेपछि स्थानीय वासिन्दा आक्रोशित हुन पुगेका थिए । त्यहाँ भारतीय कर्मचारीहरुले मौसम अध्ययनका साथै धमाधम बाटो निर्माणको क्रम शुरु गरेका थिए । भारतीयहरुले हरेक नदीको पानीको हैसियत बुझ्न सर्भे लाइसेन्स बोकेर बसेका थिए । तिनीहरुले त्यही आधारमा उच्च बाँध निर्माणका सर्भेक्षण अघि बढाएका हुन् । ...... संसदीय संरचनामा अप्ठ्यारो र अस्थीर शासनको मौका छोपी २०५३ असोज ४ मा महाकाली सन्धि हुन पुग्यो । त्यो सन्धिका बखत ‘अब सूर्य पूर्वबाट होइन, पश्चिमबाट उदाउनेछ, लोडसेडिङ होइन, पात–पातमा बत्ती बल्नेछ’ भन्ने नारा लगाए, तत्कालीन जलस्रोतमन्त्री पशुपति शमशेर राणाले । सम्झौतापछि भारतले शारदा ब्यारेजलाई बैधानिकता दियो, नेपालले कुनै प्रतिफल प्राप्त गर्न सकेन ।

त्रिभुवन ले नेहरू लाई ऑफर नै गरेको, हुन त त्यति बेला सरदार पटेल ले त्रिभुवन जस्ता राजा रजौटा लाई मास्दै बृहत भारत बनाई नै राखेका थिए। त्रिभुवन ले नेपाल लाई भारत मा नै मिसाउ भनेर भनेको। नेहरुले हुन्न भनेको। किन भने नेह्ररुले जानुन।

हुन त महेंद्र राष्ट्रवाद बड़ा कड़ा किसिमको आइडियोलॉजी जस्तो लाग्छ मलाई। भन्ने बेला मा बीपी, पुष्पलाल को चेला भन्ने तर नीति मानने महेंद्र को। अहिले को नेपालको राजनीति मा बीपी को कम महेन्द्रको बढ़ी प्रभाव छ। इंदिरा गांधी ले राजतन्त्र मासदिन्छु भनेर बीपी लाई ऑफर नै गरेको। बीपी भागाभाग। बरु नेपालमा जेल बस्छु भन्दै राष्ट्रिय मेलमिलाप भन्दै नेपाल पसेका। यानि कि महेंद्र राष्ट्रवाद का अनुयायी खुद बीपी देखिए।

अहिले मधेस आंदोलन ले सामना गरिरहेको त्यही महेंद्र राष्ट्रवाद हो, एक राजा, एक देश, एक भाषा, एक भेष, एक धर्म, एक जात, एक सोंच। गजब छ। यो फ़ासिस्ट राष्ट्रवाद हो। हिटलर र मुसोलिनी को चरम राष्ट्रवाद जस्तो राष्ट्रवाद हो महेंद्र राष्ट्रवाद। त्यसको सामना मधेस आंदोलन ले गरिरहेको छ। भारत माथि २००% निर्भर देश को मियो नै भारत लाई गाली गर्नु रहेको छ। त्यो इंडोफोबिआ बिना महेंद्र राष्ट्रवाद नै छैन। त्यो इंडोफोबिआ हटाएर भारत सँग स्वस्थ सम्बन्ध निर्माण हुन्छ भने महेंद्र राष्ट्रवाद सदा का लागि परास्त हुन्छ। अनि बल्ल देश विकासको बाटो मा हिड्न थाल्छ। काठमाण्डु को central guiding principle को रुपमा जब Indophobia रहन्न अनि बल्ल भारत सँग स्वस्थ सम्बन्ध को बाटो खुल्छ। नेपालमा राष्ट्रियता को नया परिभाषा आउँछ। नेपाली नागरिकता को नया परिभाषा आउँछ। नेपाली नागरिक भनेको नेपालको संविधान सँग राजनीतिक सम्बन्ध भएको व्यक्ति भनेर नया परिभाषा आउँछ। नेपाली नागरिक भनेको लोकतंत्र, मानव अधिकार, गणतंत्र, संघीयता र समावेशीता समेटेको नेपालको संविधान सँग राजनीतिक सम्बन्ध भएको व्यक्ति भनेर नया परिभाषा आउँछ। अर्थात मानव अधिकार नबुझिकन देशप्रेमी बन्नै नसकिने हुन्छ। त्यो नया राष्ट्रवाद महेंद्र राष्ट्रवाद नहुने मात्र होइन कि महेंद्र सामंती भिल्लेन थियो भन्ने परिभाषा भएको हुनेछ। अर्थात महेंद्र लाई गाली गर्ने, गलत ठहरयाउने किसिमको राष्ट्रवाद हुन्छ। ताज्जुब छ हामी अझ पनि महेंद्र का विरुद्ध लड्दैछौं।

कोशी मा भारत ले ठग्यो, गण्डकी मा भारतले ठग्यो भन्छन। ठगेको हुन सक्छ। मसँग प्राविधिक ज्ञान छैन। मैले कोशी गण्डकी परियोजना हरु बारे अध्ययन गरेको छैन। तर मोदीले कोशी मा एउटा नया बाँध बांधने चतरा मा, अनि त्यो पानी पुर्वी तराई पूरै सिंचाई गर्दै गंडक मा लगेर खसाल्ने भनेर योजना ल्याएका छन। भने पछि मोदी को पुतला जलाउने काठमाण्डु मा --- तिनी हरु मधेसका दोस्त कि दुश्मन? मोदी लाई कसैले भने, १९५० सन्धि। मोदीले भने, १९५० मात्र किन जुन सुकै र प्रत्येक संधि म पुनर्लेखन गर्न तैयार छु। अर्थात गण्डकी अर्को १०० वर्ष का लागि नेपालको हात बाट गयो भन्ने हरु झुठ बोल्दैछन्। मोदी गण्डकी बारे मात्र होइन प्रत्येक नदी बारे विचार गर्न तैयार छ। भने पछि मोदी को पुतला जलाउने काठमाण्डु मा --- तिनी हरु मधेसका दोस्त कि दुश्मन?

कोशी ब्यारेज जहाँ छ त्यहाँ किन बनाइयो? चुरिया छेउ किन बनाइयेन? यो प्रश्न को जवाफ म सँग छैन। तर अहिले बनेको हो र? आधा शताब्दी अगाडि बनेको। मेरो अनुमान के छ भन्दा त्यति बेला का भारतीय इंजीनियर हरुले आफूलाई सजिलो हुने किसिमले बनाए। त्यहाँ बॉर्डर छेउमा आफ्ना उपकरण हरु लान सजिलो। तराई का किसान हरुको चिंता तिनलाई भएन। ठीक छ। अब नया डैम बनाऊ चतरामा। जहाँ कोशी ले चुरिया काट्छ त्यहाँ डैम बनाउने हो भने डैम त्यति चौड़ा पनि हुनु परेन। अग्लो हुन सक्छ। बिजली पनि उत्पादन हुन्छ। झापा देखि बारा पर्सा सम्म को प्रत्येक खेत मा सिंचाई पुग्छ। यो कोशी बिहार को येलो रिवर नै हो। रुलाउने।

नेपालको प्रत्येक नदी नेपाल र भारत को साझा नदी हो। त्यो यथार्थ हो। दुबै लाई फाइदा हुने किसिमले जल विकास गर्नु पर्यो। नेपालको नदी को पानी भारतीय ले किन खायो भन्नु को अर्थ के? आफ्नो नदीको पानी, खानु कि नुहाउनु, तिम्रो किन टाउको दुख्यो?  पारदर्शी किसिमले आम जनताले पनि व्यापक छलफल गर्ने गरी, विश्व का अरु ठाउँमा यसै परिवेश मा के कस्ता संधि समझदारी भए भन्ने अध्ययन गर्दै अनि नेपालको प्रत्येक नदी को जलविद्युत देखि सिंचाई देखि खानेपानी माछापालन पर्यटन जैविक विविधता संरक्षण आदि इत्यादि सबै पक्ष बारे अध्ययन र विचार विमर्श गर्दै महेंद्र राष्ट्रवाद ले खड़ा गरेको नेपाल भारत बीचको trust deficit मधेस आंदोलन नामको डायनामाइट ले पड़काएर नेपाल र भारत दुबै देशका जनता को हित हुने र जीवनस्तर उकासिने किसिमले अगाडि बढ्नुपर्छ। नेपालभित्र हुने चरम भरष्टाचार ढाकछोप गर्न भारत लाई गाली गर्ने दिन गए।

कोइराला, गंगालाल, देवकोटा, पारिजात

Alisha Koirala

नेपालमा कसरि माथिल्लो जातका व्यक्तिहरुले छल कपटका साथ् राजनीति गरेर अन्य जात जातिलाई माथि आउन दिएन ?

धरानमा रहेको प्रसिद्ध ठुलो मेडिकल कलेज " वी. पी. कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान " को यो संस्था को निर्माण मा स्व: बि पी कोइराला को कुनै पनि भूमिका न भएता पनि ,प्रतिष्ठानको नाम स्व: बि.पि कोइरालाको सम्मान मा राखियो , बि.पि को नाम भन्दा नि बढी उनको थर "कोइराला" लाई बढी बढावा दिइएको छ ,अर्थात बि.पि को नाम को साथ् पुरै कोइराला समाजलाई सम्मानित गरिएको छ। यस्तै अर्को एउटा ट्रस्ट " सहिद गंगालाल स्मारक राष्ट्रिय मुटु केन्द्र " को नाम सहिद गंगा लाल श्रेष्ठ को स्मारक नाम मा राखिएको छ , तर यो संस्थाको नाममा " श्रेष्ठ " राखिएको छैन , अर्थात केवल सहिद गंगालाल मात्र सम्मान गरिएको छ उनको जात् समाज लाई जोडिएको छैन । कारण पता लगाउदा यस्तो रे श्रेष्ठ जोडीदा नाम ठुलो हुन्थ्यो तर कहिले बुझ्न सकिन "कोइराला" को तुलनामा "श्रेष्ठ" शब्द कसरी लामो भएछ। यस्तो धेरै उदाहरण हाम्रो समाज मा हेर्न सकिन्छ।

महाकवि लक्ष्मी प्रसाद देवकोटा को प्रसिद्ध वाक्य " मान्छे ठुलो दिलले हुन्छ जातले हैन " थियो। यस वाक्य महाकवी लक्ष्मी प्रशाद देवकोटाले त्यस समयमा दलित ,जनजाति ,आदिवासी ,मधेसी ,थारु हरुलाई हेप्ने र जातीय आधारमा आफैलाई ठुलो देखिने , आफुलाई माहान / ठुलो सम्झिने बाहुन/क्षेत्रि लाइ व्यंग हानेर लेखेका थिए । हेला गरिने तल्लो जात को व्यक्तिले नै मदन को ज्यान बचाएका थिए। जातीय आधारमा आफुलाई ठुलो सम्झिने र अन्य लाइ निच व्यहार गर्ने बाहुन / क्षेत्रि हरु सुध्रिने आशमा लघु महाकाव्य "मुना मदन " लेखेका थिए। तर के गर्ने , आफुलाई देश र जनता को राजा सम्झिने आहंकारी बाहुन क्षेत्रि अझ सुध्रिएको देखिदैन। यिनीहरुले त महाकवि लक्ष्मी प्रशाद देवकोटा लाई नै प्रयोग गरेर जातीय बढावा दिए। महाकवि लक्ष्मी प्रशाद देवकोटा को स्मारक सम्झनामा देवकोटा सडक ,देवकोटा संघ्रालय ,देवकोटा चोक जस्ता नाम हरु राखे। मैले कहिले बुझ्न सकिन कि यि स्वार्थ राजनेता हरुले महाकवी लक्ष्मी प्रशाद देवकोटा को सम्मान गरेको हो कि उसको जात देवकोटा को सम्मान गरेका हुन्।महाकवी लक्ष्मी प्रशाद देवकोटालाई प्रयोग गरि देवकोटा समाजलाई बढावा/वर्चस्व दिनुको पछि यिनीहरुको लुकेको स्वार्थ छरपस्ट बुझिन्छ।

उनि जस्तै एक महान लेखिका कवि विष्णु कुमारी वैवा (तामांग) " पारिजात " को नाम ले प्रख्यात को पुरा नाम पनि सायद नै कसैलाई थाहा होला।आज यिनी बाहुन भएकी भए नाम भन्दा बेशी जात प्रख्यात हुनेथ्यो।

अहिले बनदै गरेको बनेपा -सिन्धुली -वर्दिवास राजमार्ग को नाम " बि पी कोइराला राजमार्ग " पनि स्व :बि पी कोइराला को सम्झनामा राखिएको छ राखिएको छ, वास्तविकतामा यो राजमार्ग निर्माणमा बि. पी. कोइराला को कुनै पनि योगदान छैन ता पनि नाम राखियो कारण के त यो राजमार्ग को सपना पहिलो पल्ट उँहा ले नै देख्नु भा थियो रे ।कसलाई के थाहा यो राजमार्ग को सपना/कल्पना भारि डोको बोकेर हिड्ने त्यहाँ का बासिन्दाले वर्षौ देखि गर्दै आएका छन।ल ठिक छ , वि. पी कोइराला महान व्यक्तित्व थिए ,त्यसैले उनको नाम राखिएको हो ,तर नाम मात्र राखे भैहाल्यो नि " कोइराला " जोडिनु को कारण के ?यति धेरै राजमार्ग हरु छन् ,महेन्द्र राजमार्ग ,सिद्धार्थ राजमार्ग , कतै पनि जात उल्लेख गरिएको छैन। तसर्थ बनेपा -सिन्धुली -वर्दिवास राजमार्ग मा कोइराला सब्द जोडिनु को कारण सबैलाई स्पष्ट भै नै सक्यो होला।

निष्कर्ष के त , यदि कुनै माथिल्लो वर्ग(विसेस गरि बाहुन समाज ) का व्यक्ति लाइ सम्मान गरिन्छ भने उसको साथ् पुरा उसको जात / वर्ग लाई सम्मान गरिएको हुन्छ तर जब कुनै जनजाति ,नेवाः ,किराती ,आदिवासी ,मधेसी ,थारु जात /वर्ग /समुदाय का व्यक्ति को सम्मान हुन्छ केवल त्यस बिसेष व्यक्ति को मात्र सम्मान गरिन्छ र उसको जात /वर्ग /समुदायलाई बहिस्कार गरिन्छ।

दलित ,जनजाती ,आदिवासी ,मधेसी थारुहरुको पहिचान सहित को संघिय राज्य को बिरोध गर्नुको पछि को आफ्नो एक्कल जातलाइ छल कपट सहित माथिल्लो स्थान मा राख्न सक्ने बाहुन क्षेत्रि (विशेश गरि साश्क वर्गका बाहुन पुरुष ) हरुको स्वार्थीपना छरपष्टै झल्किन्छ।

धन्यवाद !

एउटा पार्टी का लागि संविधान संसोधन हुँदैन

काँग्रेस पार्टी को रेजिस्ट्रेशन समाप्त हुन लागेको छ। पाँच वर्ष मा एक चोटि सबै पार्टी ले महाधिवेशन गर्नै पर्ने बाध्यात्मक व्यवस्था छ। लोकतंत्र हो, पंचायत होइन, राजतन्त्र होइन। बीपी कोइराला ले शुरू गरेको पार्टी सुशील कोइराला ले समाप्त गर्दैछ। ट्वां देखि ट्वां सम्म। बहादुर शाह जफ्फर। बर्मा मा पनि नेपाली बस्छन् भन्ने सुनेको थिएँ।  

एउटा पार्टी का लागि संविधान संसोधन हुँदैन। कुनै परिवार को बिर्ता होइन यो देश, यो देशको संविधान।

राजा होइन नवराजा हरु संग डर छ

२०१७ साल को जस्तो कु को संभावना कत्तिको छ? तर नवराजा हरुले गरिरहेको संवैधानिक कु त अहिले नै भइराखेको छ।  काँग्रेस एमाले एमाओवादी का बाहुन हरुले कु गर्दै छन। मधेसी जनजाति महिला दलित का विरुद्ध। सो जा नहीं तो गब्बर आ जाएगा भनेर बाबुराम जी ले भनेको सुहाएन। गब्बर काँग्रेस एमाले एमाओवादी मा छ।

२०१४ मा संविधान सभा न लि कनै मान भनेर बीपी कोइराला लाई भनियो। बीपीले मानने गलती गरे। अब त्यसै गरी नवराजा हरु मधेसी जनजाति महिला दलित लाई मान मान भन्दैछन्। मानने कि नमान्ने? संविधान सभा को नाम मा उपहास हुँदैछ।

संविधान बन्ने सुनिश्चित भयोः भट्टराई

उत्पीडितहरुको माग जायज छ भन्दै उनले संविधान बनायौँ भने त्यसमा टेकेर थप अधिकारका लागि लड्दै जान सक्ने भट्टराईले बताए। ..... राप्रपा नेपाल र मधेसवादी दलका सभासदको नाराबाजीका बाबजूद भटराइले प्रतिवेदन पेश गरेका हुन्। ....... सात सालमा आएको परिवर्तनले

वी पी कोइरालाले १४ सुालमा संविधानसभा छाड्दा ३० वर्ष निरंकुशता लादिइएको थियो।

..... हाम्रा बीचमा मतभेद भएपनि संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको संविधान बनाउँदै छौ। हो दुई संविधानसभामा फरक परिणाम आए पनि त्यो ९० प्रतिशत संघीयता र यणतन्त्रकै पक्षमा आएको छ। हिजोका

महेन्द्रवादी ‘भूत’हरु

विदेशी दलाली गरी अहिले सलबलाएकोमा सबैलाई सचेत हुन आग्रह गर्छु। .......... यो सदनमा दुईथरी चिन्ता छ। अग्रगामी परिवर्तनका लागि दलित महिला जनजातिहरु अग्रगामी संविधान बनाउन चाहन्छन्। अर्को धेरै अधिकार खोज्दा संविधान नै नबन्ने अर्थात एकातिर भीर अर्कोतर्फ खाडल भएको अवस्थामा लोकतन्त्रीक आन्दोलनका शक्तिहरुले हामीले संविधान बनाउन ढिला गरे

फेरि १७ साल दोहोरिन्छ

भनि हामीले केही नसके पनि संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको संविधान बनाऊ। ........ यसले संविधान बन्दा विगतमा षडयन्त्र गर्नेहरुले कहिले धर्म र कहिले कुनै नाममा नाटक मन्चन गरी

बत्तिमा पुतली होमिएजस्तै

गरीरहेका छन्। तर हामी संविधान जारी गरी छाड्छौ।

My Favorite Picture Of BP Koirala

This has got to be my favorite picture of BP Koirala. The body language here is so telling. You can tell these two are very comfortable with each other. There is mutual respect. Both understand democracy and socialism deeply. In that, both are intellectuals. But both also understand statecraft, which is an applied science. Both are Pandits. Both are Hindu, both are South Asian, sons of the Ganga.

BP Koirala is a what if story. What if the coup had not happened?

Mahendra's coup was the coup of a small minded person. There is a story. BP Koirala was Prime Minister. The PM and the king were on cordial terms, or so it seemed on the outside to BP. Maybe he was just naive about it. Mahendra noticed that BP was reading a novel by Albert Camus. Not to be left behind, Mahendra also ordered a copy bought for him, which he read but did not much understand, or so the story goes. There was an inferiority complex Mahendra had when he compared himself to BP. Add to that Mahendra's access to soldiers with guns, and you end up with BP Koirala in Sundarijal.

If BP had been allowed his years in power, he, like Nehru, might have given deep roots to democracy in the country, but, just like Nehru, might also have kept the country at the "Hindu rate of growth."

BP Koirala was such an accomplished writer, one wonders if he did not have a hidden desire to seek the solace that Sundarijal brought him. He did some major writing there.

BP Koirala (2)
BP Koirala

BP Koirala (2)

कसैले रोक्न सक्दैन : माथेमा

अमेरिकाको एक स्कुलका प्रधानाध्यापक अब्राहम फ्लेक्सनर यस्तै चिकित्सा शिक्षा नीति बनाउने कार्यदलका संयोजक थिए। उनले सन् १९१० मा प्रतिवेदन निर्माण गर्दै १ सय ५५ मेडिकल कलेजमध्ये मापदण्ड नपुर्‍याउनेलाई घटाएर जम्म ३१ वटामा झारेका थिए। गुणस्तरमा सम्झौता नगर्ने उनको सय वर्षअघिको सपना आज साकार भएको छ। त्यसैले आज विश्वकै उत्कृष्ट मेडिकल शिक्षा अमेरिकामा उपलब्ध छ।

दलितको धर्नामा हस्तक्षेप गर्ने नियत थिएन: गृहमन्त्री

गृहमन्त्रीको प्रष्टिकरणमा प्रदर्शनकारीलाई झन् आक्षेप लगाइएको भन्दै सभासद मानबहादुर विश्वकर्मालगायतले असन्तुष्टि जनाए ।

बीपीको साहित्यशास्त्र

उहाँको बाल्यकालमा एक योगाभ्यासी महानुभावको ठूलो प्रभाव परेको थियो । .... त्योबाहेक उहाँको जीवनको किशोरावस्थामा साहित्य नै मुख्य व्यसन थियो । ‘आफ्नो कथा’ मा बीपीले शरद्चन्द्र, रवीन्द्रनाथ, प्रेमचन्द, जयशंकरप्रसाद आदि भारतीय लेखकहरूको सरस चर्चा गर्नुभएको छ । पछि बनारसमा उहाँ शान्तिप्रिय द्विवेदीको संगतमा पुग्नुभयो । शान्तिप्रिय तिनताक हिन्दी साहित्यमा एक प्रतिष्ठित नाम थियो । शान्तिप्रियले बीपी कोइरालालाई प्रेमचन्दसँग परिचय गराए । शान्तिप्रियको प्रेरणा र प्रोत्साहनले कोइरालाका प्रारम्भिक कृतिहरू हिन्दीमा छापिन थाले । शान्तिप्रियले नै उहाँको साहित्यिक अभिरुचिलाई शुद्ध र गहन बनाए । धेरै दिनसम्म उहाँले हिन्दीमै लेख्नुभयो । पछि साथीहरू खासगरेर सूर्यविक्रम ज्ञवालीको प्रवोधनले गर्दा उहाँलाई नेपाली साहित्यमा प्रवृत्त गरायो । ...... नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेसको कार्यकारी अध्यक्ष नियुक्त हुनुहुँदा बीपी कोइराला नेपालको साहित्य जगत्मा एक कथाकारका रूपमा प्रतिष्ठित भइसक्नुभएको थियो । भारतीय पत्रपत्रिकामा उहाँका लेखहरू छापिन थालेका थिए । खास गरेर ‘हजारीबाग’ जेलको कारावासले उहाँको अध्ययन र लेखनलाई अझ प्रखर बनाएको थियो । राष्ट्रिय कांग्रेसको नेताका रूपमा प्रतिष्ठित हुने क्रममा यो योग्यता उपयोगी सिद्ध भएको थियो । तर राजनीतिमा होम्मिएपछि साहित्य उहाँका निमित्त मुख्यत: सोखको विषय भयो, साधना भएन । ...... ....राजनीति यस्तो पेसा होइन जसबाट उमेर पुगेपछि मानिसले अवकाश ग्रहण गर्छ । यो त एक प्रकारको अदम्य आह्वान हो जसलाई हृदयभित्रबाट सुनेर मानिस लाग्छ । कम से कम मलाई त्यस्तै भएको छ । यसबाट छुट्कारा छैन ।’ ...... सन् १९७० मा उहाँलाई इलाहावादको साहित्यक संस्था ‘परिमल’ ले आफ्नो रजतजयन्ती समारोहमा प्रमुख अतिथिका रूपमा आमन्त्रित गरेको थियो । ...... उहाँले लेख्नुभएको छ, ‘म साहित्यद्वारा राजनीतिक जीवनको कटुता र नीरसतालाई केही हदसम्म पन्छाउने कोसिस गर्दछु । यो मेरो मन बहलाउने माध्यम पनि हो । यस्तो माध्यम जसद्वारा मानसिक र मनोवैज्ञानिक सन्तुलन कायम राख्न सकिन्छ ।’ ..... साहित्य अराजकतावादी पनि हुन सक्छ भन्ने कुरो पनि ‘कला कलाको लागि’ भन्ने मान्यताको विस्तार मात्र हो । तर आचार्य नरेन्द्रदेवदेखि बीपी कोइरालासम्म कुनै पनि प्रजातान्त्रिक समाजवादीले कला कलाको लागि भन्ने कित्तामा आफूलाई उभ्याएका थिएनन् । ....... परिमल–प्रवचनमा बीपीले कला कलाको लागि वा कला जीवनको लागि भन्ने द्वन्द्व नै गलत हो भनेर किटेर लेख्नुभएको छ । ..... भारतमा आचार्य नरेन्द्रदेव र जयप्रकाश नारायण प्रजातान्त्रिक समाजवादका प्रमुख व्याख्याता थिए । उनीहरूकै सान्निध्य, परिवेश र परिस्थितिमा बीपी कोइरालाको प्रशिक्षण भएको थियो । ...... ‘परिमल’ आचार्य नरेन्द्रदेवका शीष्यहरूद्वारा स्थापित संगठन थियो । तद्नुरूप उनीहरूले बीपी कोइरालालाई प्रमुख अतिथि बनाएका थिए । ......

‘कलाकारले कुनै दल विशेषको अधीनमा बसेर सिर्जना गर्न सक्दैन ।’

....... बेला–कुबेलामा बीपीले आफूलाई साहित्य वा राजनीतिमा जेसुकै भन्नुभएको भए पनि अन्तत: हरेक प्रश्नमा उहाले आफैंले आफ्नो परिस्कार गर्नुभएको थियो । त्यो नै उहाँको विशेषता थियो । बीपीले ‘परिमल–प्रवचन’ मा प्रस्ट भन्नुहुन्छ, ‘कला कलाको लागि भन्ने कुराले कुनै अर्थ राख्दैन ।’ ....... कोइराला मूलत: एक राजनेता हुनुहुन्थ्यो । त्यस दृष्टिले उहााको तुलना चर्चिल, नेहरू वा चाउ एनलाईसँग गर्न सकिन्छ । परिस्थितिको लौहशृंखलामा रहेको नेपालले उहाँको शासकीय सेवा लिन सकेन । उहाँको जीवनका बहुमूल्य भाग कारावास र निर्वासनका कष्टकर वर्षमा बिते । कारावासमा उहाँसँग प्रशस्त समय थियो तर उहाँले त्यहाँ कुनै सैद्धान्तिक कृति लेख्नुभएन । उहाँका लेनिन वा माओ त्से तुङ्जस्ता दार्शनिक कृति छैनन् । जयप्रकाश नारायण वा लोहियाजस्तो वैकल्पिक समाजवादी दर्शन बनाउने कोसिस उहाँले कहिल्यै गर्नुभएन । तद्नुरूप उहाँले समाजवादको व्याख्यामा पनि विशेष समय बिताउनुभएन । ....... कोइराला नेपाली समाजका आजसम्मका महानायकमध्येका एक हुनुहुन्छ । ...... एउटा अप्ठेरोमा परेको समाजले पनि आफ्ना नेतामा महानायकको सबै गुण आरोपित गर्दछ । ...... कोइराला क्यारेसमेटिक नेता हुनुहुन्थ्यो । तद्नुरूप अनुयायीले उहाँमा समानुकूलको सामथ्र्य र सर्वज्ञता देख्दथे । यसअघि पनि हाम्रा समाजमा लगभग यस्तै परिस्थितिका साथ पृथ्वीनारायण शाह वा जंगबहादुर राणामा गुणहरूको आरोपण भएको थियो । यसैले कोइरालाले बोल्नुभएको हरेक शब्द शास्त्रोक्त र अकाट्य छ भन्नु भक्तिपुराणको विस्तार मात्र हो । .........

१९८९ पछि विश्व फेरिएको छ ।

........ अथवा भनौं राजासँग घाँटी जोड्ने बीपीको आह्वानलाई आज हामी कसरी हेर्छौ ? आज अर्थ भए पनि नभए पनि त्यस समय अवश्य अर्थ थियो । ...... कोइराला परम अध्ययनशील व्यक्ति हुनुहुन्थ्यो । उहाँका डायरीहरू यसका प्रमाण छन् । उहाँको जेल डायरीका अधिकांश पाताहरू अझै अप्रकाशित छन् । त्यहाँ उहाँले पढ्नुभएका र टिप्पणी गर्नुभएका नामावली मात्र पनि विष्मयजनक छन् । हिन्दीका अज्ञेय, निर्मल बर्मा र मोहन राकेशदेखि लिएर अमेरिकी कविहरू एमिली डिकिन्सन, रबर्ट फ्रस्ट, ई.ई. कमिन्स सबैको त्यहाँ चर्चा छ । इङ्ल्यान्ड, फ्रान्स, रुस र जर्मनीका उपन्यासकारहरू छन् । स्टेफेन ज्विग्ले लेखेको ‘मेरी एन्तोनियत्’ भन्ने उपन्यासका उपर टिप्पणी छ । टी.एस. इलियट् र एजरा पाउन्ड छुटेका छैनन् । तर त्यहाँ साहित्यशास्त्रका प्रारम्भिक सूत्रसमेत छैन । .......... कोइरालाले कुनै समय ‘चम्चाले दूध बाँड्नु हुँदैन,’ भनेर भन्नुभएको तथ्य हो । तर, त्यस एउटा पदावलीको दुरुपयोग गरेर उहाँको सिंगो समाजवादी अवदानलाई कांग्रेसले अहिले खारेज गरेको छ । यो अर्को अफसोसको कुरो छ । ......... मूलत: अराजकतावाद राज्यलाई एक अनावश्यक र अत्याचारी संस्थानका रूपमा लिन्छन् । तर तिनै अराजकतावादीहरू राज्यमा रहन, बस्न र तिरो तिर्न बाध्य हुन्छन् । साहित्यिक अराजकतावाद पनि भन्ने बोल्ने एउटा कुरो हो । होइन भने यो एक विसंगत वक्तव्य हो । अनुशासनका अभावमा साहित्य लेखिंदैन । भाषाका अभावमा सम्प्रेषण हुँदैन । समाज नभई मानिससम्म पनि मानिस हुँदैन । समाजवादको केन्द्रीय शिक्षा यही हो । ....... प्रकाश र अन्धकारजस्तै अनुशासन र अराजकता एक–अर्काका पूरक धारणा देखिन्छन् । ...... ज्याँपाल सात्र्र .. का अनुसार नोबेल पुरस्कारको राजनीतिले पश्चिमी साम्राज्यवादको निर्लज्ज सेवा गर्दछ । ..... अल्वेयर कामुलाई सात्र्रभन्दा धेरै पहिले पुरस्कार दिइएको थियो । सात्र्र आफूलाई कामुभन्दा धेरै ठूलो दार्शनिक सम्झन्थे । थिए पनि । त्यसले गर्दा पनि सात्र्र चिढिएका थिए । .... आज पश्चिमी सभ्यताले सिंगो संसारलाई आक्रान्त बनाएको छ । पश्चिमाले जे लेखे/भने पनि उनीहरू श्रेष्ठ कहलिन्छन् । नोबेल पुरस्कारमा उनीहरूको एकलौटी छ । पश्चिमका दोस्रो कोटीका लेखक पनि अन्तर्राष्ट्रिय ख्याति प्राप्त गर्दछन् । तेस्रो विश्वका लेखकहरू हीनताबोधमा बाँचिरहन बाध्य हुन्छन् । त्यसै प्रभावमा कुनै पनि विषयमा वाद–संवाद गर्दा हामी सात्र्र, कामु, नित्से, फ्रायडजस्ता नाम ओकल्छौं । ....... आज नेपालमा कोइरालाका नाममा जसले जे भने पनि हुन्छ । उहाँको उद्धरणसमेत ठीक–बेठीक जहाँबाट दिए पनि हुन्छ । दुर्भाग्यवश कोइरालाका नाममा झन्डै २५ वर्षदेखि शासन गरिरहेको नेपाली कांग्रेसले अझै पनि उहाँको एउटा विश्वसनीय जीवनी लेख्न/लेखाउन सकेको छैन । विडम्बना के छ भने उहाँसँगै खाएका, पिएका र हुर्किएका, उहाँकै पारिवारिक दायराका सदस्यहरू लगातार मन्त्री–प्रधानमन्त्री छन् । कोइरालाका रचनाहरूको एउटा आधिकारिक संकलनसमेत छैन । बीपी कोइरालाको नाम वा नाराको उपयोग मात्र छ । .... आज हाम्रा पाठक वा लेखकले बुझेको बीपी कोइराला उनीहरूको चाहनाको तस्बिर हो, यथार्थ होइन ।