"अनुहारमा फोहोर छ। हामीले ऐना पुछिरहेका छौं।"

‘राजनीति न्यायालयको परिसरमा पुगेको छ’ हाल उनी आगामी निर्वाचनमा आफ्नै दलबाटै प्रतिनिधित्व गर्ने गरी नयाँ दल गठनको प्रक्रियामा लागिरहेका छन् । ....... राजनीतिक विषयको राजनीतिक समाधान हुनुपर्छ। अदालतले संविधानको व्याख्या मात्रै गर्छ। यसले समाधान दिँदैन। ....... संविधान जारी हुँदा संविधानमा लेखिएका कतिपय प्रावधानहरूले नै यो राजनीतिक समस्यालाई मुखरित गरेका छन्। भयो के भने संविधान जारी गर्ने बेलामा के लेखिएको छ भनेर तत्कालिन अवस्थामा राजनीतिक दलहरूको ध्यान गएन। दलहरू शक्ति साझेदारी सम्बन्धि सम्झौताका पछाडी कुदेर एकथान संविधान जारी गर्न पुगे। ......... एक त राजनीतिक दल र नेताको हातमा राजनीति रहेन। राजनीति अहिले न्यायालयको परिसरमा गएको छ। र हाम्रो अदालतको काम एक थान फैसला गर्ने भएको छ। न्यायालयले समय लिएर पनि न्याय दिन्छ। हामीले अंगिकार गरेको न्यायपालिकाले एक थान फैसला दिएपछि उसको काम सकिन्छ। ......... यहाँ समस्या संविधानको लेखाइ र लेखनीमा छ। अनुहारमा फोहोर छ। हामीले ऐना पुछिरहेका छौं। ...... २०४७ को संविधान पनि उत्कृष्टै भन्थे। तर जब त्यसको मृत्युवरण भयो कोही पनि मलामी जान पाएनन्। ....... तत्कालिन अवस्थामा विशेष गरी नेपाली कांग्रेस र नेकपा एमालेलाई यो संविधानमा हामीले बढी दियौँ भन्ने परेको छ। ....... संविधानलाई बोक्ने कुनै शक्ति छैन। र संविधान अहिले टुहुरो अवस्थामा छ। खासमा भएको के हो भने संविधान प्रगतिशिल थियो। तर यसलाई बोक्ने शक्ति यथास्थितिवादी भए। ........ सुरुङ्ग युगमा प्रवेश गर्दैछौँ, रेलवेमा पुनः प्रवेश गर्दैछौँ। ....... गाउँमा अहिले जतिसुकै भ्रष्टाचार भएपनि विकास वडा/वडामा पुगेको छ ....... म ०४८ सालदेखि एउटा बाहेक सबै निर्वाचनबाट जनप्रतिनिधि चयन हुँदै आएको छु।

गाउँमा अधिकार पुगेको छ। पैसा पुगेको छ। विकास भएको छ। एकदमै भएकै छैन भन्ने होइन्।

......... अहिले एउटा ‘हाइट’ भएको उचाई भएको नेताको अभाव छ। सबै सरदरका नेताहरू छन्। सबै संगसँगै काम गरेका छन्। उमेर एउटै छ। एकले अर्काेलाई स्वीकार नगर्ने ........ विश्वासको संकट छदैछ। चरित्रको संकट हाम्रो वंशजको संकट हो। यो परापूर्वक कालदेखि चल्दै आएको संकट हो। .......... संविधान गएपछि संविधानमा रहेका सबै व्यवस्था पनि जान्छन्। एउटा कुरा के बुझ्न आवश्यक छ भने संविधानले राज्य चल्छ, संविधानले देश चल्दैन। देश विभिन्न परम्परा रितिरिवाज आदी इत्यादीले चल्छ। यतिभन्दा भन्दै पनि के भन्छु भने संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको विकल्प छैन। ......... म क्षेत्रिय राजनीतिमा तीन दशकदेखि लागेको मान्छे हुँ। हामीले क्षति बढी व्योहोर्‍यौँ , उपलब्ध कम पायौं। यो मुद्दालाई क्षेत्रीय राजनीतिले हल गर्न सक्दैन। समग्र देशको राजनीति नै यसको हल गर्नमा लाग्नुपर्छ। ........ संयुक्त राष्ट्रसंघका महासचिव र विश्वस्वास्थ्य संगठनका महानिर्देशकले शक्तिशाली मुलुकहरूले खोपमा एकाधिकार गरे भनेर चिन्ता पनि व्यक्त गरिरहनुभएको छ। यथार्थ भनेको यही हो।



एमाले कार्यदलमा सहमति तर नेपालको असहमति ‘अदालतमा बुझाएको हस्ताक्षर फिर्ता हुँदैन र कुनै किसिमले मुद्दा प्रभावित पार्ने कुरा मञ्जुर छैन’- माधवकुमार नेपाल ........ "मेरो सहमति हुनुपर्‍यो नि ? अरू क–कसले गरेर हुन्छ ? अदालतको हस्ताक्षर फिर्ता हुँदैन र कुनै किसिमले मुद्दा प्रभावित पार्ने कुरा मञ्जुर छैन । त्यसमा मेरो सहमति छैन" ......... प्रतिनिधिसभा विघटनसम्बन्धी मुद्दा फैसलाको पूर्वसन्ध्यामा सर्वोच्च अदालतलाई प्रभावित पार्ने गरी प्रधानमन्त्री ओलीले सहमतिको ‘षड्यन्त्र’ गरेको नेता नेपालको आशंका छ । ....... पौडेलले सर्वोच्चमा बुझाइएको हस्ताक्षर स्वतः निष्क्रिय भएको दाबी गरे । ‘देउवालाई प्रधानमन्त्री बनाउने प्रयोजनमा अब उहाँहरू (नेपालपक्षीय निवर्तमान सांसद) ले गरेको हस्ताक्षर प्रयोग हुन सक्दैन’ ....... अध्यक्ष ओलीको भने सहमतिले नेपाललाई विपक्षी गठबन्धनबाट बाहिर निकाल्ने र गठबन्धन कमजोर हुने बुझाइ छ । .......

ओलीसँग ‘नगदमै’ शक्ति बाँडफाँट नहुँदै गठबन्धनबाट टाढा हुँदा आफ्नो समूहको ‘बार्गेनिङ पावर’ कमजोर हुने नेपालको आकलन छ ।

ओलीले बोलाए केन्द्रीय कमिटी बैठक
कांग्रेस कतातिर ? इतिहासबाट प्रेरणा लिएर नित नयाँ भर्‍याङ उक्लिइएन भने स्वर्णिम इतिहास पनि भार बन्छ, स्मृतिको थुप्रो मात्र । अरू मंगल ग्रहमा अवतरण गरिसक्दा यता भने पुष्पक विमान थियो कुनै बेला भनेर के हुन्छ ! ....... २००३ सालमा सुब्बा देवीप्रसाद सापकोटाको सभापतित्वमा बनारसमा ‘अखिल भारतीय नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेस’ नामले गठन भएको थियो । गठन भएको केही समयपश्चात् ‘नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेस’ भनेर पुनर्नामकरण गरिएको थियो । २००६ सालमा, त्यही कांग्रेस प्रजातन्त्र कांग्रेससँग एकीकरण गरेर नेपाली कांग्रेस भएको हो । ......... चार प्रातःस्मरणीय र सच्चा अर्थमा सहिद भन्नलायक शुक्रराज शास्त्री, गंगालाल, धर्मभक्त माथेमा र दशरथ चन्द प्रजा परिषद्कै प्रेरणाले प्राणोत्सर्ग गर्न तत्पर भई मातृभूमिको उद्धारका निम्ति बलिवेदीमा चढेका थिए । तर २००७ सालसम्म नपुग्दै प्रजा परिषद्ले आफ्नो सान्दर्भिकता गुमाइसकेको थियो । ........ प्रजा परिषद्कै नेताहरूसमेत कांग्रेसमा समावेश भएका थिए । स्वयं गणेशमान सिंह नै प्रजा परिषद्बाट कांग्रेस बन्नुभएको थियो । ........ त्यसैकारण सात सालको जनक्रान्तिको सम्पूर्ण श्रेय कांग्रेसलाई प्राप्त भएको हो, यद्यपि फेरि सम्झाऊँ, त्यस क्रान्तिको जग कांग्रेस बन्नुभन्दा एक दशकपहिल्यै प्रजा परिषद्ले राखेको थियो । ........ दल भविष्यमुखी हुनुपर्छ, तब बल्ल स्वीकार्य हुन्छ । ......... आफूलाई नित्य नवीकृत नगर्ने राजनीतिक दलले प्रजा परिषद्ले जस्तै ढिलोछिटो आफ्नो सान्दर्भिकता गुमाउँछ ........

नजिकै भारतमै जयप्रकाश नारायण, सुरेन्द्रनाथ द्विवेदी, राममनोहर लोहिया, आचार्य नरेन्द्रदेव सदृश दिग्गजको वरद संरक्षणप्राप्त, झन्डै नेपाली कांग्रेसकै जस्तो झन्डा भएको प्रजा सोसलिस्ट पार्टी आज अस्तित्वमै छैन ।

........... भारतीय सोसलिस्टहरू छरपस्ट हुँदै चियाको कपभित्र आफूलाई खोज्दै कोठे गफमा सीमित हुन पुगेका छन् । ....... पछिल्लो समयमा भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेसले पनि आफ्नो राजनीतिक समष्टि गुमाउँदै गएको छ । .......... राजनीतिक दल मनोरञ्जनशाला होइन र होइन वृद्धाश्रम पनि । ........ कांग्रेसको नेतृत्व आफ्नो मृत्युपर्यन्त पार्टीको सिंहासनमा रहन चाहन्छ र यसको पंक्ति पनि तिनैलाई हेर्दै फगत अतीत गाएर बसेको छ ।

एमालेमा १० बुँदे सहमति, २०७५ जेठ ३ मा थपिएका केन्द्रीय कमिटी सदस्य बहाल रहने २०७५ जेठ ३ मा माओवादीसँग एकता गर्नुअघि २०२ सदस्यीय केन्द्रीय समितिको आकार बढाएर २४१ सदस्यीय बनाइएको थियो । ...... सहमतिमा १० प्रतिशत केन्द्रीय सदस्य अझै थप्ने उल्लेख छ । ...... नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (नेकपा) विघटन भैसकेपछि पनि एमालेमै बसेका पूर्व माओवादी पृष्ठभूमिका नेताहरू रामबहादुर थापा, टोपबहादुर रायमाझी, लेखराज भट्ट, प्रभु शाह लगायतलाई नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (नेकपा) मै रहँदाको सरह हैसियत प्रदान गरिने सहमतिमा उल्लेख छ । ....... सर्वोच्च अदालतमा विचाराधीन प्रतिनिधि सभा विघटन सम्बन्धी मुद्दा र सरकारको हकमा ‘पार्टी एकताको मर्म र भावनाका आधारमा विधिसम्मत र संस्थागत निर्णय अनुरूप अघि बढ्ने’ उल्लेख छ ।

इकागज संवादमा डा. देवेन्द्रराज पाण्डे प्रधानमन्त्री-मन्त्रीको कुरै नगरौँ, उहाँहरू मान्छे नै हो कि होइन भन्‍ने भइसक्यो ‘ठूलो मान्छे हुन लगन, मेहनत, इमानदारी नचाहिने भयो’ आफू ४० कटेपछि रमाएको अर्थात् अर्थसचिवबाट राजीनामा गरेपछि ‘काठमाडौँ मानसिकता’बाट मुक्त भएको बताएका छन् ....... कोभिडकाल लम्बिँदै जाँदा विशालनगर निवासमा कैद वा सोसरह छन् । ........ अब शान्तिपूर्वक बस्ने भनेको हो तर शान्ति नपाइने रहेछ । ...... किताबका कुरा कति होलान्, कोही सोध्दा पनि सोध्दैन । यस्तो किन लेखेको पनि भन्दैन । थप कुरा गरौँ भनेर कोही सोध्दा पनि सोध्दैन । कसैलाई कसैको चासो छैन यहाँ । यति चाहिँ बुझियो । ........ लोकतन्त्र भने पनि, गणतन्त्र भने पनि, संस्था, संस्कृति, पद्धति र प्रणालीको कुरा महत्वपूर्ण हो । हामी जे जस्तो परम्परा संस्कारमा हुर्केका छौँ, त्यसमा हामी अभ्यस्त हुन समय लाग्छ भन्ने त मलाई जहिल्यै पनि लाग्थ्यो तर प्रयास नै नहुने, उल्टो बाटोमा हिँड्ने, सर्वथा उल्टो हिँडाइलाई सुल्टो भन्दै हिँड्ने, यस्तो प्रवृत्ति पनि देख्नु-सुन्नुपर्छ भन्ने मलाई लागेको थिएन । अहिले भइराख्या यही छ । .......

विदेश सम्बन्ध वा नीति भनेको पनि आफ्नो मुलुकको आन्तरिक नीति र सम्बन्धकै विस्तारित रूप हो ।

........ हाम्रो आन्तरिक स्थिति गडबडिएपछि मित्रराष्ट्रबाट सम्मान नपाउनु अन्यथा भएन । उनीहरूले हामीलाई गम्भीरतापूर्वक लिएको देखिएन । ....... अरु एसिएन–अफ्रिकन मुलुकले खोप पाउने, नेपालले खोप नपाउने यस्तो कसरी भयो ? चाहे अमेरिका, बेलायत, भारत, डेनमार्क होस् वा जो कोहीले पहिले त हामीलाई अवहेलना नै गरेको हो नि । .......... भैँचालोको बेला पनि धेरै सहायता, सद्भाव आएको हैन नि त, हामीकहाँ । किन आउँदैन भन्ने राज्य यही हो, सरकार यही को, कर्ता यिनै हुन्, अविश्वसनीय छन् । नेतृत्व यही हुन्, समाज यही हो, नेपाल सरकारले आफ्नो समस्या गम्भीरतापूर्वक लिँदैन भने हामी के गर्न सक्छौँ र भन्‍ने पनि उनीहरूलाई लाग्यो होला । ....... हाम्रो सञ्चार क्षेत्र, बौद्धिक वर्ग, प्राज्ञिक समुदाय, कतै पनि भरपर्दाे, ऊर्जा भएको, नयाँ विचार आउने, नयाँ तरिकाले सोच्ने स्थिति विकास होला भन्ने देखिएन । ........ चीनले पनि हामीलाई न्यानोपनले हेरेको जस्तो लाग्दैन मलाई । एक त उनीहरूको दृष्टिकोण नै व्यापारिक छ, लेनदेनका कुरा बढी हुन्छन् । ........

केही पनि पद्धति बसाल्न नसक्ने, जसले पायो उसले भ्यायो, खायो जस्तो मात्र देखिन्छ यहाँ दैनिक रूपमा । मुलुक बनाउन आवश्यक मूर्त प्रयास देखिँदैन ।

........ आफ्ना आफ्ना क्षेत्रका लागि काम गर्ने भनेर ‘माफिया’ संगठन छन्, असामाजिक स्वार्थ हुन्छन् तिनका । अब ती स्वार्थ समूह र दलहरूबीच केही फरक देखिएन । .......

वैचारिक कुरा त हुनै छोडिसक्यो । खालि पद र कुर्सीको भागबन्डामै त छ सबको ध्यान ।

........ जसलाई गणतन्त्रै मन परेको छैन र थिएन, तिनीहरूले नै गणतान्त्रिक शासन व्यवस्थामा हालिमुहाली गर्नुपरेको छ, उनीहरूको पीडा बेग्लै छ । सांस्कृतिक चेतनाको तहमा परिवर्तन देखिएन । देखिएन मात्र होइन, प्रयास नै समेत भएन । .........

मलाई यी नेताहरूको अहिले नाम पनि लिन मन लाग्दैन ।

........ यो संविधानलाई जसरी पनि बाहिर निकालौँ भनेर प्राकृतिक जन्म हुन दिइएन, हतार हतारमा अपरेसन गरेर बच्चा निकालियो ........ राजतन्त्र, हिन्दूतन्त्र चाहियो भन्न पाइन्छ । तर हामीले यो सबै देखेको होइन र ? ........ लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको विकल्प बढी लोकतन्त्र हो, बढी जनसहभागिता नै हो, नागरिक चेतना, सत्तामा नागरिक निगरानी–नियन्त्रण नै हो । राजाकै बढी सान थियो भन्ने कुण्ठाका अभिव्यक्तिले पनि कहीँ पुगिँदैन । ....... निर्वाचित अधिकनायकवादी सरकार भारतमै छ ।

What Do We Hope to Find When We Look for a Snow Leopard? Nature writers, desperate for a glimpse, trek toward lofty goals—and away from uncomfortable realities. ........ Despite the book’s title, the snow leopard is almost entirely absent from its pages, faint and fleeting as a pawprint in the snow. ........ Matthiessen dedicates roughly as many paragraphs to it as to the yeti, and of those two mysterious alpine animals he thinks he catches a glimpse of only the imaginary one. ....... travels on foot some two hundred and fifty miles, and his book, accordingly, proceeds at the literary equivalent of a walking pace.

That’s the right speed for registering one’s surroundings

.......... his prose has the documentary force of early film footage. ....... Pausing to admire a lizard basking on a rock fifteen thousand feet in the air in mid-November, he writes that, “for the first time in my life, I apprehended the pure heat of our star”—how searingly hot the sun must burn for its light to pass through ninety-three million miles of bitter cold yet still suffice to warm the two creatures sharing that mountainside. .......... he meets a biologist who asks him why he is traversing such inhospitable terrain if he has no work to do in the region. “I shrugged, uncomfortable,” Matthiessen writes ....... his many digressions on the history and theology of Eastern and Aboriginal religions are the waist-deep soft snow of this book: heavy, soggy, slow to traverse. ....... We watch as Matthiessen—an astute and unsparing observer of his inner world, too—grows frustrated with himself for buying a blanket when he yearns to travel light, ashamed of himself for conforming to local custom and bartering over its price when the seller is so poor, fearful of death on a precipitous trail even though he understands that death is inevitable and that fear only threatens to unbalance him, anxious that border agents or heavy snow or other factors beyond his control will delay his journey, mad at himself for mistrusting and thus mistreating honorable strangers who come by his camp, irritated with Schaller for forging ahead in unfamiliar terrain, leaving the rest of the party lost and concerned. ........... When I first read “The Snow Leopard,” in my teens, I thought it was a nearly perfect book. But parts of it haven’t aged well—and, no doubt, parts of me aged out of the ability to unequivocally admire it. There’s a troubling recklessness to the expedition, which is undertaken not only in bad weather at a bad time of year but also with bad equipment and intermittent but unmistakable bad leadership.

There is Matthiessen’s attitude toward the Sherpas and the porters, which is sometimes open and humane but often ill-tempered, patronizing, or mystically worshipful.

Above all, there is the awareness, starkly obvious in adulthood, that this journey toward certain lofty goals is also a journey away from uncomfortable realities. ............ Early on, we learn the story of Matthiessen’s second marriage, to a woman named Deborah Love. To his credit, he lays bare the unflattering facts: how he flinched at what he describes as her goodness, alternately behaving badly in her presence and absenting himself from her, sometimes for months at a time. (That’s the backstory, the reader realizes, to all that time spent roaming the world.) One summer morning, exhausted to the point of resignation from fighting with each other, they agree to divorce. The next day, Matthiessen changes his mind and recommits himself to her. Then the doctors find metastatic cancer. Five months later, she is dead. ................. When, beforehand, he tells his now motherless son how long he will be away, the boy is distraught. “Too long!” he sobs. “That’s much too long.” Matthiessen swears he will be home by Thanksgiving, but readers follow along with a sinking heart as the monsoon rains turn to snow in the high passes, as the expedition struggles up a mountain in the wrong direction, as days are wasted sitting out a storm. There is no way—Matthiessen knows it early on, and so do we—that he will ever keep his promise to his son. .............

it was a shock to swap “the modern frenzy of ‘everything, right now’ ” for the “ ‘probably nothing, ever’ of lying in wait.”

....... Among the many things that vex him is Matthiessen’s equanimity in the face of his failure to see a snow leopard, the sense that its absence was just as significant as its presence. ........ Tesson is also haunted by the memory of another woman: his late mother, who “practiced the arts of disappearance” and “had a penchant for silence.” When he first sees the snow leopard, he thinks that he recognizes her in it: “high cheekbones slashed by a harsh gaze.” ........ Of the snow leopard, he writes that “its mere presence signified its ‘power’ ”; in his view, its singular virtue is that it is free of the anxiety that some other creature might be stronger. .......... he despises human beings not in subsets but in general, partly for defiling the environment but mostly for being inferior, in his estimation, to other animals—

weaker, plagued by thought, capable of evil

............ he is continuing a tradition of eco-grumpiness made famous by the likes of Henry David Thoreau and Edward Abbey, and his writing is marked by two of their most unpalatable qualities: contempt and hypocrisy.......... He knows he has spent most of his life rushing around the globe while “bleating (in a self-important tone) that humankind would do well to stop rushing around the globe.” ...........

sneers that we have reached “the acme of civilization: traffic jams and obesity”

........ Even a house cat, purring away in the warmth of a Tibetan home, comes in for his disdain, as if it were nothing more than a snow leopard manqué. .......... nature’s existential condition needs at least as much tending as our own .........

contemporary nature writing is losing tonal diversity as steadily as its subject is losing biodiversity

............ the toll that car culture and mass tourism would take on other wild places .......... Our growing awareness of just how drastically we have altered the planet has provoked similarly large-scale feelings of guilt and recrimination, so that regarding one another with disgust has drifted from a fringe to a mainstream perspective. ........

“Nature is healing; we are the virus,” the meme went

........ many of our nature writers look around and see a world that would be wonderful if it weren’t for all the other people in it. ....... Matthiessen—who, during the course of his travels, grows irritated at the sound of a battery-operated radio, which drags him out of a premodern fantasy; rejoices when he can get clear of the porters for a while, even though they do all the hard work for him ............. More bluntly, I have sometimes succumbed to an ugly feeling common to many of us who love nature: the sanctimonious sense that everyone but me is using it wrong. ............ in my experience environmental concerns have relatively little to do with the dismay that nature lovers feel at the presence of other people in the wilderness. ......... Plenty of people prefer empty movie theatres, too, and get testy when others bring their kids or make crinkly noises while unwrapping their candy bars. But we wouldn’t grant that irritability any special moral standing if such people invoked the declining cultural status of cinema, and it does not seem any more defensible to use concern for the natural world as a pretext for being a grouch. .......... that dislike and disdain for one another will ever solve any of our problems ......... unlike the snow leopard, we are not solitary creatures but members of a shared community, accountable to and dependent on one another whether we like it or not ........... If we truly wish to do something about our many unfolding environmental catastrophes,

we can’t escape the obligation of dealing with other people

. ........ the challenges that arise when we confront one another. ....... our greatest moral thinkers held in high esteem the ability to sit still. ........ Silence and endurance are the hallmarks of rugged individualism, not of patience.

What patience requires is humility, empathy, and forbearance: the ability to set aside our own needs for a while, to listen, to stay calm, to keep working together toward a given end despite all the setbacks we encounter along the way.

The real art of patience isn’t the one required to see a snow leopard, that grand incarnation of unfettered wildness; it’s the one required to save it.