जनमत पार्टीको जन्म र सीके राउतको जीवनी
नेका र नेकपा बनारसमा पैदा भएका। गिरिजा बिहारमा पैदा भएका। जनमत पार्टी नेपाली भुमिमा पैदा भएको। पहिलो महाधिवेशन कोलकाता होइन जनकपुरमा गरेको। सीके राउतले अमेरिकामा जागीर छोड़ेको सही हो, तर वर्षको एक लाख डॉलर को तलब त्यागेको हो भने जनमत पार्टी सफल भएर सीके बालुवाटार पुग्छन भने त्यस यात्रा वृतान्त लाई लेखेर अमेज़न मा आफैले स्वप्रकाशित गरिदिने हो भने त्यो वर्षको एक लाख डॉलर सुद ब्याज सहित सीके को पोल्टामा आइपुग्छ।
आर्थिक क्रांतिको युगमा जनमानस लाई सेवा पुर्याएर नै उद्यमी (entrepreneur) लखपति, करोड़पति, अरबपति बन्ने हो।
सीके को जीवनी रोचक छ। एउटाले त फिल्म नै बनाउने प्रयास गरेको। संस्थापक को जीवनी लाई अगाडि ल्याउनु संगठन का लागि जरूरी हुन जान्छ तर मुख्य कुरा राजनीतिक कार्यक्रम हो। सीके जति पढ़ेलेखेको मान्छे अमेरिका युरोप तिर पनि राजनीति मा कमै भेटिन्छन। अहिले मेरो मानसपटल मा एउटा मात्र उदाहरण आइरहेको छ। जर्मनी की एंजेला मर्केल। होइन भने अधिकांश हुन्छन् बीए पास। हुन त अमेरिका जस्तो देशमा के सोंच छ भन्दा जसरी अस्पताल मा काम गर्ने हरु मेडिकल स्कुल गएका हुन्छन् त्यसरी नै संसद जहाँ कानुन को निर्माण हुन्छ त्यहाँ वकील हरु पुग्ने हुन। अमेरिका को शुरुवाती इतिहासमा भने फुल टाइम आफ्नो पेशा सम्हालेको र पार्ट टाइम मात्र राजनीति गर्ने मान्छे संसद पुग्नु पर्छ भन्ने सोंच थियो।
मौका मा चौका
सीके को प्रस्थान विन्दु सीके को विश्लेषण रह्यो। विश्लेषण के भन्दा नेपाल भित्र मधेसी को अवस्था ब्रिटिश साम्राज्य भित्रको भारतको जस्तो छ। त्यस औपनिवेशिक शासनको समाधान संघीयता होइन अलग देश हो। त्यस विश्लेषण सँग म कहिले असहमत भइन। तर समस्याको समाधान को बाटो त्यो हो भन्ने मलाई कहिले लागेन। मधेसीले आफ्नो अलग देश बनाए काठमाण्डु माथि शासन कसरी गर्ने? तर विश्लेषण सटीक हो। यति सटीक कि त्यति दमदार विश्लेषण न कहिले गजेंद्र नारायण सिंघले गरे न उपेंद्र यादवले।
मधेसीले समानता र अधिकार त पाउँछ। तर त्यो त फगत प्रस्थान विन्दु हुनेछ। सीके को प्रमुख चुनौति पनि र अवसर पनि आर्थिक क्रांति को अवसर हो।
चीनले आर्थिक प्रगति को निर्णय गरेको सन १९८० तिर। गाडी ट्रैकमा ल्याउन नै १० वर्ष लाग्यो। तर सन १९९० देखि २०२० सम्म को ३० वर्ष उसले १०% अथवा सो बढ़ी आर्थिक वृद्धि दर राख्यो औसत। अमेरिका र ब्रिटेनले पनि आर्थिक क्रांति गरेका हुन। तर २०० वर्ष लगाएर। १०% आर्थिक वृद्धि दर तर कहिले छोएन। कहिले ३, कहिले ४, रिस नै उठे कहिले काहिं आक्कलझुक्कल पाँच। तर त्यही कम आर्थिक वृद्धि दर लगातार २०० वर्ष गरे आर्थिक क्रान्ति हुने रहेछ। त्योभन्दा अगाडि त आर्थिक वृद्धि दर नै शुन्य हजारौं वर्ष सम्म जीवन स्तर उस्तै उस्तै रहन सक्ने। बाजे को पनि उही रहनसहन, नाति को पनि उही।
चीन लाई के फाइदा भयो भन्दा विज्ञान प्राविधि केही आफुले अविष्कार गर्नु परेन। खुरु खुरु फोटोकॉपी गर्दै गयो। तर अहिले त विज्ञानं र प्राविधि सन १९९० को भन्दा धेरै अगाडि छ। त्यसमा पनि सीके को पीएचडी नै प्राविधि मा छ।
राजनीतिक अधिकार को लड़ाइजरूरी त हो तर एक किसिमले बोरिंग हो। पट्यारलाग्दो। अरु थुप्रैले थुप्रै ठाउँमा बिभिन्न कालखण्डमा गरिसकेको। नया त त्यस्तो के छ र? राजनीतिक अधिकार को झैझगडा हतार हतार समाप्त गर्नुपर्ने कारण नै के भन्दा त्यसले आर्थिक क्रांति का लागि धरातल दिने हो।
आर्थिक क्रांति: प्रमुख मुद्दा
अमेरिका र युरोप को विज्ञानं र प्रविधि को फाइदा चीन लाई भयो। अमेरिका र युरोप ले दशकौं र केही शताब्दी लगाएर गरेको विकास को फाइदा भयो चीन लाई। रेल को आविष्कार गर्नु परेन। सीमेंट र कंक्रीट को आविष्कार गर्नु परेन। चीन ले ३० वर्षमा औसत १०% गर्न सक्यो। अहिले नेपाल जस्तो देशले आफ्नो राजनीतिक क्रांति लाई पुर्णता दिने हो भने २० वर्ष सम्म शायद १५% गर्न सकिन्छ होला। किनभने विज्ञानं र प्रविधि ले ३० वर्षमा धेरै फड्को मारेको छ।
अमेरिका र युरोप को गलती बाट सिक्न पाइयो। वातावरण विनास गर्नु हुँदैन। अमेरिका र युरोप र चीन ले हिमालय को हिउँ पग्लिने गरिदिए। त्यति सारो विनास। परिवार महत्वपुर्ण छ। परिवार बलियो रहनुपर्छ। ईश्वर को अराधना समाजमा शांति र समृद्धि का लागि अपरिहार्य र आफैमा गंतव्य।
भारतले तार वाला फोन स्किप गरेको हो। एकै चोटि मोबाइल फोन मा पुगेको हो भारत। अमेरिका र युरोप र जापान र चीन का लागि संभव नभएका त्यस्ता थुप्रै शार्ट कट हरु छन जुन नेपाल जस्तो देश का लागि उपलब्ध छ। अंधाधुंध कॉपी गर्ने तिर लाग्नु हुँदैन। बुद्धि विवेक पुर्याएर आर्थिक विकास गर्नु पर्छ।
जस्तै। मधेसका २२ जिल्लामा खेत खेत मा १२ महिना नै पानी पुर्याएर धान, गहुँ, मकै खेती ठ्याक्कै समाप्त गरेर मात्र र मात्र फलफुल र तरकारी खेती गर्ने हो र दुनिया को सबैभन्दा सस्तो शायद रुसी सेकंड हैंड कार्गो प्लेन हरु हो, नेपाल बाट हवाई बाटो ५-१० घंटा रेफ्रिजरेटेड प्लेन को बाटो दुनियाको आधा जनसंख्या लाई तरकारी ख्वाउने निर्णय ले किसानको आम्दानी २० गुणा बढ़ी बढ्छ कि बढ्दैन? अहिले को हजार डॉलर प्रति व्यक्ति आय बाट वार्षिक २०,००० डॉलर पुग्छ कि पुग्दैन? अनि क़तारी हरु लाई नेपालमा जागीर दिने। तरकारी खेती का लागि अहिले नै प्रयाप्त शिक्षित छन नेपाली।
त्यो एउटा उदाहरण हो।
भ्रष्टाचारको मुद्दा: अहिले सबैभन्दा प्रबल
अहिलेको परिप्रेक्ष्यमा आर्थिक विकास भनेको राणा कालमा पार्टी निर्माण जस्तो। व्याप्त भ्रष्टाचारले गर्दा।
सबैभन्दा ठुलो भ्वांग: सरकार लाई तिर्नुपर्ने पैसा नतिर्ने। त्यो बिजली बिल हुन सक्छ, कर हुन सक्छ। १० अरब तिर्नु छ भने १० करोड़ नेता र कर्मचारी लाई ख्वाउने। दोस्रो ठुलो भ्वांग: सरकारी बजेट को पैसा ठेका पट्टामा लिने तर काम नगर्ने अथवा कमसल काम गर्ने र नेता आदिलाई कमीशन। तेस्रो भनेको सरकारी सेवा प्रदान गरे बापट पैसा माग्ने। सत्ताधारी पार्टी का हजारौं कार्यकर्ता यसरी नै "काम गराइदिने" भन्दै आफ्नो लाइफस्टाइल बनाउँछन।
सात सालको प्रजातन्त्रको जस्तो, ४६ सालको बहुदल को जस्तो, सन २००६ को गणतंत्रको जस्तो, सन २००७ को संघीयताको जस्तो अहिलेको प्रबल राजनीतिक मुद्दा यो नै हो। गर्न गारहो पनि, तर सबैभन्दा बढ़ी राजनीतिक फाइदा दिने पनि। केजरीवाल ले यही मुद्दा समातेर दिल्ली कब्ज़ा गरेको हो।
जसपालाई प्रधानमन्त्रीले वचन दिए ‘नेता–कार्यकर्ताको रिहाइ र मुद्दा फिर्ताको माग सकिएपछि संविधान संशोधन, नागरिकता विधेयकलगायत विषयमा छलफल हुन्छ ।’ ......... सरकारले मधेस र थरुहट आन्दोलनका क्रममा ११ जिल्लाका २ सय ८ जनाविरुद्ध परेका मुद्दा किनारा लगाउने प्रक्रिया अघि बढाएको छ । जसलाई सात वर्गमा बाँडिएको छ । महतोका अनुसार पुनरावेदन र सर्वोच्च अदालतमा विचाराधीन मुद्दा अदालती प्रक्रियाबाट टुंग्याउने पहल हुनेछ । .......... निलम्बित सांसद रेशम चौधरीलगायत नेता तथा कार्यकर्ताविरुद्धको मुद्दा भने सरकारले फिर्ता लिन नसक्ने भएकाले अदालती प्रक्रियाबाट टुंग्याउने कसरत ओलीले गरेका छन् । जिल्ला अदालत र स्थानीय प्रशासनमा विचाराधीन रहेका मुद्दालाई फिर्ता गर्ने, फैसला भइसकेका हकमा सजाय मिनाहा गर्ने प्रक्रिया अघि बढाइएको छ । ......... सरकारले २४ थान मुद्दा फिर्ताका लागि प्रक्रिया अघि बढाएको जानकारी महतोले दिए । पुनरावेदनको प्रक्रियामा लैजान खोजिएका मुद्दालाई सरकारले अघि नबढाउने समझदारीसमेत बनेको छ ।
ईश्वरका बारेमा के भन्थे बुद्ध? बुद्धले आफूलाई ईश्वर या ईश्वरका अवतार, दूत वा पुत्रका रूपमा मानेका छैनन्। उनले आफूलाई कल्याण मित्र वा गुरू वा मार्गदर्शकसम्म भनेका छन्। ......... पहिलो व्यक्तिले ईश्वर छैन भन्ने मानेको थियो। म उसको मान्यता हटाउन चाहन्थेँ ताकि उसले खोज सुरू गरोस्। ईश्वर छैन मानेर नबसोस्, ऊ सत्यसम्म पुगोस्। दोस्रो व्यक्तिले ईश्वर छ भन्यो। मैले उसको मान्यतामा आधारित धारणा हटाउन खोजेँ। ऊ पनि खोज जारी राखोस्, ईश्वर छ कि छैन भनेर। तेस्रो व्यक्ति अझै संशयमा छ। उसले खोज जारी राखेको छ, त्यसैले म मौन रहेँ।
एमाले ‘फुटको डिलमा’ नेपाल पक्षमा ३८ सांसद रहे पनि सत्ता बचाउने/भत्काउने समीकरण हुँदा आफूलाई धोका दिने सम्भावना देखेका २७ सांसदलाई ओलीले सोधे स्पष्टीकरण । कर्णालीका ५ सांसद पनि कारबाही प्रक्रियामा । ......... उनले नेपाल पक्षधर नेताहरूलाई एमालेकै नाम र सूर्य चिह्न प्रयोग गरेर किन नयाँ पार्टी खोलेको भन्दै प्रश्नसमेत गरेका छन् ।
जसपालाई प्रधानमन्त्रीले वचन दिए–रिहाइ र मुद्दा फिर्ता प्रक्रिया यसै साताबाट महतोका अनुसार ओली संविधान संशोधनका लागि आयोग बनाउन सकारात्मक देखिएका छन् । ‘हाम्रो माग सम्बोधनका लागि मात्रै होइन, संविधान कार्यान्वयनमा क्रममा धेरै खालका त्रुटि सच्याएर जीवन्त र समयसापेक्ष बनाउन आवश्यक देखिएको छ । त्यसका लागि आयोग नै बनाउनुपर्छ भन्ने छलफल भएको छ । प्रधानमन्त्रीले इन्कार गरिसक्नुभएको छैन,’ महतोले भने, ‘आयोग बनाउने विषय पार्टी अध्यक्ष उपेन्द्रजीले कानुनमन्त्री हुँदा अघि बढाउनुभएको हो । यसमा समझदारी भयो भने राम्रै हुन्छ ।’ ............ प्रधानमन्त्री ओलीले सके सरकारमा सहभागिता, नसके बाहिरबाट समर्थन, त्यो पनि सम्भव नभए तटस्थ बस्ने विकल्प ठाकुर–महतोसमक्ष अघि सारेका छन् । तेस्रो विकल्पमा जाँदा पार्टी पनि जोगिने, माग पनि पूरा हुने र मुलुकलाई निर्वाचनमा लैजान पनि सकिने बुझाइ ठाकुर र महतोको छ । आफ्नो सत्ता अप्ठ्यारोमा पर्ने देखेपछि ओलीको लाइन पनि निर्वाचनतिरै जाने देखिन्छ । .......... महतोले भने, ‘कुनै पनि समीकरणमा सहभागी हुने वा नहुने भन्ने विषय व्यक्तिको धारणामा होइन, पार्टीको निर्णयले अघि बढ्छ । अहिलेसम्म पार्टीले सत्ता समीकरणका विषयमा निर्णय गरेको छैन । कोही पनि भ्रममा नपरे हुन्छ ।’ सत्ताकै विषयलाई लिएर महतोले पार्टी विभाजन नहुने दाबीसमेत गरे । पार्टीभित्र आ–आफ्नो धारणा राख्न पाइने तर औपचारिक निर्णयमा पुगिसकेपछि त्यसलाई बोकेर हिँड्नुपर्ने आन्तरिक समझदारी नै पार्टीमा रहेको उनले बताए ।
सरकार र जसपा समझदारीनजिक : २ सय ८ बन्दी रिहाइ हुने, संविधान पुनरावलोकन गर्न आयोग आफ्ना माग पूरा नभएसम्म जसपा सरकारमा नजाने, कांग्रेस-माओवादीको गठबन्धनमा पनि नजाने ........... सरकारले माग पूरा गर्न निरन्तर काम गर्ने र तबसम्म जसपाले कांग्रेस र माओवादी केन्द्रसँग सत्ता समीकरणबारे सल्लाह नगर्ने दुवै पक्षबीच समझदारी रहेको छ । ........ सरकार र जसपाबीचको वार्ता पाँच मुद्दामा केन्द्रित रहेको र ती मागबारे उत्साहजनक रूपमा काम अघि बढिरहेको सत्तापक्षको वार्ता टोलीका सुवासचन्द्र नेम्वाङले बताए । .............. लक्ष्मणलाल कर्णले भने, 'सरकारले काम गरिरहेको छ । संविधान संशोधन गर्नका लागि कार्यदल गठन गर्ने, नागरिकताका विषयमा पनि सहमति गर्ने भन्ने हो ।' .............. जसपाले लाल आयोगको प्रतिवेदन सार्वजनिक गर्नुपर्ने, आन्दोलनका क्रममा नेता/कार्यकर्तामाथि लागेका मुद्दा फिर्ता गर्नुपर्ने, बन्दी रिहाइ गर्नुपर्ने, संविधान पुनरावलोकन गर्नुपर्ने र नागरिकता विधेयक आफूहरूको सहमतिमा मात्रै पास गर्नुपर्ने माग राखेको छ । ............... दुवै पक्षका नेताहरूका अनुसार संविधान पुनरावलोकन आयोग बनाउने र निश्चित समयसीमाभित्र प्रस्ताव तयार पारेर अघि बढाउने समझदारी बन्न लागेको हो । ........... एमालेका एक नेताले जसपाका यी माग सरकारले पूरा गर्ने तर त्यतिबेलासम्म कुनै पनि हालतमा कांग्रेस र माओवादीसँग सत्ता समीकरणबारे छलफल गरे पनि त्यसमा सहमत नहुने प्रतिबद्धता प्रधानमन्त्रीसामू गरेको छ । 'उहाँहरू कुनै पनि हालतमा कांग्रेस र माओवादीसँग सत्ता समीकरण गर्नुहुन्न । उदाहरणका लागि लुम्बिनी प्रदेश काफी छ,' ती नेताले भने ।
कोरोनाको दोस्रो लहर तुफान बनेर आएको छ : नरेन्द्र मोदी ‘सकेसम्म लकडाउन नगरौँ, यसलाई अन्तिम विकल्पका रूपमा मात्र प्रयोग गरौँ’ ........... आज विश्वकै सस्तो खोप भारतमा छ । ....... सोमबार साँझसम्म भारतमा १२ करोड ७१ लाखभन्दा बढी डोज कोरोना खोप लगाइएको छ ।
निर्नैतिक राजनीतिको प्रकोप परस्पर विरोधीजस्तो देखिए पनि राष्ट्रवादीहरू देश विकासका सबभन्दा ठूला बाधक हुन् । ................ आचार्य चाणक्यले सफल शासकका लागि सात सूत्र सुझाएका छन् । लठ्याउने बोलीले सोझासाझालाई सहजै वशमा गर्न सकिन्छ । सर्वेसर्वा शर्मा ओलीका उखानटुक्का, गैंडा, तातोपानी, बेसार र बेलौतीको पातले बुद्धिजीवीहरूको सानो समूहलाई चिढ्याए पनि अधिकांश सामान्यजन भने मक्ख परेर गलल्ल हाँस्छन् । लक्षित समूह प्रसन्न हुनु साम नीतिको सफलता हो । दाम बाँड्न त के गाह्रो भो र, जवाफदेही रसातलमा पुगेको शासन व्यवस्थामा राज्यकोष खर्चेको हिसाब ‘आफ्ना’ बाहेक अरू कसैलाई देखाइराख्नुपर्ने होइन । दण्ड विधिको प्रयोग त स्रोत असीमित भएका सत्तासीनले न्याय प्रणालीलाई समेत परिचालन गरेर गर्न सक्ने नै भए । भेदको तरिकाका लागि सूचनाका स्रोतहरूमा राज्यसत्तामा रहेको व्यक्ति–नियन्त्रण मजबुत हुनु पनि स्वाभाविक हो ।
नेता र कर्मचारीको ‘लभ–हेट’ राजनीतिले असम्भव आदेश जारी गर्ने, विरोधाभासपूर्ण लक्ष्य तोक्ने, आवश्यक स्रोतसाधनबिना नतिजा खोज्ने, व्यवस्थापकीय स्वायत्तता नदिने कामबाट असफलता हात लाग्छ ।
No comments:
Post a Comment